Porównanie siedliskowych typów lasu z zespołami leśnymi

W celu bliższego określenia stosunków zachodzących między jednostkami typologicznymi stosowanymi w Polsce w praktyce taksacyjnej siedlisk a zespołami leśnymi, zostało dokonane przez R. ZARĘBĘ (1988) poniżej podane porównanie. W niniejszym opracowaniu konieczne było wprowadzenie niższych od zespołu jednostek fitosocjologicznych oraz nowo określonych zbiorowisk opisanych w Polsce w różnego typu pracach fitosocjologicznych.

• Bór suchy (Bs) — w całym prawie kraju panuje zespół Cladonio-Pinetum, oprócz pasa przymorskiego, w którym występują suche postacie nadmorskiego boru bażynowego — Empetro nigri-Pinetum cladonietosum i Empetro nigri-Pinetumpiroletosum. W północno-wschodniej części kraju najsuchsze warianty lasu sosnowego subkontynentalnego w postaci sasankowej to Peucedano-Pinetum pulsatilletosum.
• Bór świeży (Bśw) — charakteryzuje go zespół boru sosnowego czernicowego — Vaccinio myrtilli-Pinetum typicum. Ten najczęściej spotykany zespół W. MATUSZKIEWICZ (1964) podzielił na 2 geograficznie wydzielone, wikaryzujące (zastępcze) zespoły suboceanicznego boru sosnowego — Leucobryo-Pinetum, i występujący w północno-wschodniej i wschodniej części kraju subkontynentalny bór sosnowy — Peucedano-Pinetum. W pasie przymorskim spotyka się Empetro nigri-Pinetum typicum.
• Bór wilgotny (Bw) — na pograniczu z borem świeżym rozpowszechnione jest zbiorowisko boru trzęślicowego — Molinio-Pinetum. J. TOMANEK ma nieco odmienne zdanie na temat amplitudy ekologicznej zespołów leśnych w wilgotnych i bagiennych borowych typach siedliskowych lasu. Po przeanalizowaniu bonitacji wzrostowej sosny J. TOMANEK doszedł do nieco innego wniosku niż W. Matuszkiewicz (1979). W tym typie proponuje on bór wilgotny łochyniowy — Vaccinio uliginosi-Pinetum, w którym występuje sosna w II i III klasie bonitacji. Nad morzem spotyka się najwilgotniejszą postać boru bażynowego — Empetro-Pinetum ericetosum, a w Krainie Mazursko-Podlaskiej najuboższe postacie borealnych wilgotnych świerczyn — Sphagno girgensohnii-Piceetum.
• Bór bagienny (Bb) — jest reprezentowany przez zbiorowisko torfowisk wysokich z sosną o IV—V klasie bonitacji — Sphagnetum medii-Pinetosum MAT. W typologii leśnej zbiorowiska torfowisk wysokich bezleśnych zaliczane są do nieużytków, czyli do bagien.
• Bór mieszany świeży (BMśw) — reprezentują go w prowizorycznym jeszcze ujęciu taksonomiczne formy borów mieszanych sosnowo-dębowych — Querco-Pinetum, a w północno-wschodniej Polsce Serratulo-Pinetum. Na zachodzie kraju występują dąbrowy i buczyny acidofilne Calamagrostio-Quercetum, Fago-Quercetum lub fazy degeneracyjne ciepłolubnych dąbrów — Potentillo albae-Quercetum. W północnym zasięgu świerka występuje wikaryzujący zespół Calamagrostio-Piceetum oraz mezofilne i suchsze postacie borealnych świerczyn Querco-Piceetum. Na obszarach wyżynnych wariantów typów siedliskowych lasu spotyka się środkowoeuropejską kwaśną dąbrowę — Luzulo-Quercetum, w krainie VI bór mieszany jodłowy — Abietetum polonicum oraz podzespół Pino-Quercetum abietosum.
• Bór mieszany wilgotny (BMw) — jest reprezentowany przez wilgotne postacie boru mieszanego sosnowo-dębowego — Pino-Quercetum populetosum tremulae. W północnym zasięgu świerka występują borealne świerczyny na torfie — Sphagno girgensohnii-Piceetum i wilgotniejsze postacie świerczyn borealnych — Querco-Piceetum, a na zachodzie wilgotne postacie dąbrów acidofilnych — Betulo-Quercetum molinietosum i Peryclimeno-Quercetum oraz wilgotne postacie kwaśnych buczyn — Fago-Quercetum molinietosum.
• Bór mieszany bagienny (BMb) — jest to nowo wyodrębniony typ siedliskowy lasu. Występuje on na obszarach bagiennych. Na Pomorzu spotyka się brzezinę bagienną — Betuletum pubescentis, na północy kraju zaś reliktowe zbiorowiska niskich zarośli na torfowiskach przejściowych — Betulo-Salicetum repentis. Wyróżniony przy podziale olsów zespół Sphagno-Alnetum odpowiada omówionym siedliskom.
• Las mieszany świeży (LMśw) — zajmuje najuboższe postacie grądów, które reprezentują, w zależności od występowania geograficznego: Stellario-Carpinetum deschampsietosum na Pojezierzu Pomorskim, Galio-Carpinetum polytrichetosum w zachodniej i południowo-zachodniej Polsce i Tilio-Carpinetum calamagrostietosum w pozostałych częściach kraju. Z innych zbiorowisk należą tu świetlista dąbrowa — Potentillo albae-Quercetum, kwaśna buczyna niżowa — Luzulo pilosae-Fagetum oraz mezotroficzne lasy jodłowe z podzwiązku Galio-Abietion (Querco-Abietetum}. Jedliny są charakterystyczne dla wariantów lasów mieszanych wyżynnych (LMwyż), a także postaci grądów wyżynnych i podgórskich — Galio-Carpinetum luzuletosum i Tilio-Carpinetum luzuletosum. W zachodniej Polsce i na Pomorzu można znaleźć bogatsze postacie zbiorowisk Fago-Quercetum, Luzulo-Quercetum, Calamagrostio-Quercetum i Peryclimeno-Quercetum.
• Las mieszany wilgotny (LMw) — są to przesuszone w wyniku melioracji degeneracyjne postacie olsów i rzadziej łęgów — Poa trivialis-Alnetum. Bogatsze postacie Pino-Quercetum populetosum tremulae, wilgotne postacie kwaśnej buczyny niżowej — Luzulo pilosae-Fagetum dryopteridosum i dąbrowy — Luzulo-Quercetum. Ten typ siedliskowy lasu nie jest na ogół zbyt rozpowszechniony, ogranicza się do przejściowych form miedzy zbiorowiskami.
• Las mieszany bagienny (LMb) — nowo wyodrębniony typ siedliskowy lasu występuje na niewielkich powierzchniach północno-wschodniej Polski w zespole Dryopteri-Betuletum pubescentis, zwanym przedtem w typologii olsem brzozowym. Nie wiadomo, czy w aktualnym podziale olsów byłby to Sphagno-Alnetum?
• Las świeży (Lśw) — najbardziej rozpowszechnionym zbiorowiskiem jest syntaksonomicznie ujęty zespół zbiorowy Querco-Carpinetum s.l. W lesie świeżym występują: Stellario-Carpinetum typicum, wariant typowy, Galio-Carpinetum lathyretosum i Galio-Carpinetum typicum war. typowy, Tilio-Carpinetum festucetosum heterophyllae, T.-C. typicum war. z Carexpilosa, T.-C. typicum war. typowy. W zasięgu nizinnym buka spotyka się buczynę nizinną — Melico-Fagetum typicum, war. typowy; M.-F. deschampsietosum.
• Las świeży wariant wyżynny (Lwyż) — reprezentują go żyzne buczyny karpackie i sudeckie w ich odmianach na przedgórzach i obszarach wyżynnych. Spotykamy postacie żyznych buczyn sudeckich w formie podgórskiej — Dentario enneaphyllidis-Fagetum calamagrostietosum; D.e.-F. typicum, D.e.-F. asaretosum. Żyzne buczyny karpackie w formie podgórskiej to: Dentario glandulosae-Fagetum typicum. Również występują tu nawapienne buczyny storczykowe — Carici-Fagetum na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej i w Pieninach oraz Taxo-Fagetum w niskiej części wapiennych Sudetów i ich pogórza.
• Las wilgotny (Lw) — obejmuje nizinne i wyżynne formy następujących syntaksonów: Stellario-Carpinetum typicum war. z Stachys syhatica, S.-C. ficarietosum, Galio-Carpinetum typicum war. z Stachys, G.-C. corydaletosum, Tilio-Carpinetum typicum war. z Festuca gigantea, T.-C. stachyetosum, T.-C. astrantietosum, T.-C. corydaletosum. Rzadko spotyka się buczyny nizinne w odmianie wilgotnej, jak Melico-Fagetum typicum war. z Circaea lutetiana, M.-F. corydaletosum.

Odmianę lasu wyżynnego wilgotnego (Lwyż-wl) charakteryzują formy podgórskie — Dentario enneaphyllidis-Fagetum allietosum i Dentario glandulosae—Fagetum allietosum, D.g.-F. lunarietosum oraz wielogatunkowy las rosnący na zboczach — Acero-Tilietum.

• Ols (Ol) — olsowi odpowiadał zespół Carici elongatae-Alnetum s.l. typicum. Aktualnie, po rewizji zbiorowisk cisowych w Polsce ustalono, że olsowi odpowiadają podzespoły Ribo-Alnetum comaretosum i R.-A. typicum. W północnej Polsce wyspowo (poza zasięgiem) spotyka się rzadko Alnetum boreale. Olsowi odpowiadają również zarośla łozowe — Salicetum pentandro-cinereae i Myrico-Salicetum, zarośla występujące nad Bałtykiem.
• Ols jesionowy (OlJ) — siedliskom tym odpowiadają według ostatniego podziału eutroficzne podzespoły Ribo-Alnetum chrysosplenietosum i R.-A. symphytetosum. Pozostałe zbiorowiska to łęgi ze związku Alno-Padion o krótkotrwałych zalewach nad małymi strumykami. Należą do nich: najpospoliciej spotykany łęg jesionowo-olszowy — Circaeo-Alnetum, łęg jesionowo-wiązowy — Ficario-Ulmetum typicum, F.-U. chrysosplenietosum. Na Pojezierzu Pomorskim i Mazurskim występuje zespół Stellario-Alnetum i Carici remotae-Fraxinetum.

W wariantach lasu wyżynnego wilgotnego (Lwyż-w) spotyka się łęg jesionowy z jarzmianką — Astrantio-Fraxinetum, podgórski łęg jesionowy — Carici remotae-Fraxinetum.

• Las łęgowy (Lł) — w sensie fitosocjologicznym są to lasy zalewowe, czyli łęgi nad dużymi rzekami w zasięgu corocznych i długotrwałych zalewów. Długotrwałe zalewy wód i uszkodzenia od kry lodowej mogą przetrwać topole i wierzby. Panuje tu łęg wierzbowo-topołowy — Salici-Populetum. Sukcesję zaroślową tworzy zespół Salicetum triandro-viminalis.

• Bór wysokogórski (BWG) — panuje tu górnoreglowy bór świerkowy ze związku Vaccinio-Piceion, występujący w Polsce w postaci trzech zespołów: Plagiothecio-Piceetum hercynicum w Sudetach oraz Plagiothecio-Piceetum tatricum w Karpatach. Na podłożu ze skał wapiennych występuje Polysticho-Piceetum. W Tatrach wysokich rzadko spotyka się las limbowo modrzewiowy — Cembro-Piceetum.

Piętro kosodrzewiny reprezentowane jest przez dwa wikaryzujące zespoły — Pinetum mughi sudeticum w Karkonoszach i Pinetum mughi carpaticum w Tatrach, na Babiej Górze i w Pilsku.

• Bór górski (BG) — obejmuje zespół Abieti-Piceetum montanum.
• Bór mieszany górski (BMG) — panuje tu bór jodłowy z domieszką świerka — Galio-Piceetum.
• Bór bagienny górski (BbG) — w Kotlinie Nowotarskiej reliktowe sośniny z trzcinnikiem owłosionym — Calamagrostio villosae-Pinetum, reliktowy zespół torfowisk wierzchowinowych — Empetro-Trichophoretum austriaci, zbiorowiska z Betula nana, zbiorowiska z kosodrzewiną na bagnach w Sudetach.
• Las mieszany górski (LMG) obejmuje zespoły kwaśnej buczyny górskiej — Luzulo nemorosae-Fagetum i zespoły jedliny mezotroficznej — Galio-Abietetum.
• Las górski (LG) — jest reprezentowany przez reglową formę żyznej buczyny sudeckiej — Dentario enneaphyllidis-Fagetum i karpackiej — Dentario glandulosae-Fagetum.
• Las górski wilgotny (LGw) — występuje tu jaworzyna górska z miesiącznicą — Lunario-Aceretum, jaworzyna z języcznikiem — Phyllitidi-Aceretum, jarzębinowo-jaworowy las na Babiej Górze — Sorbo-Aceretum.
• Ols górski (OlG) — reprezentowany jest przez olszynę górską z olszą szarą — Alnetum incanae, Caltho-Alnetum (w zabagnieniach) i podgórski łęg jesionowy — Carici remotae-Fraxinetum. MATUSZKIEWICZ (1979) jest zdania, że podane zbiorowiska występują na pogórzu, w reglu dolnym zaś zastępują je zboczowe lasy jaworowe tworzące podzwiązek Acerion.