Sosna górska

Pinus mugo TURRA (P. montana MILLER, P. mughus SCOP.) — sosna górska (sosna kosa, kosodrzewina, kosówka)

Krzewy dorastające do wysokości 3,5 m, z gałęziami grubymi, płożącymi się, wznoszącymi albo wyprostowanymi. Młode pędy początkowo zielone, potem stają się brązowe, nagie. Pąki jajowato-cylindryczne, bardzo ożywicowane, długości do 6 mm. Igły gęsto osadzone na gałązkach, po 2 na krótkopędzie, długości 3—8 cm, ciemnozielone. Brzeg igły ząbkowany, aparaty szparkowe ze wszystkich stron igły, przewody żywiczne w liczbie 2—6 umieszczone pod epidermą. Na przekroju poprzecznym igły komórki skórki prostokątne, grubościenne, ze światłem komórkowym w postaci wąskiej szparki. Trwałość igieł wynosi 5—10 lat.

Szyszki długości 2—5 cm, szerokości 1,5—2,5 cm, często sierpowate, przygięte do pędu, siedzące na bardzo krótkich szypułkach, tępo zakończone, błyszczące. Łuski szyszek barwy od żółtobrązowej do ciemnobrązowej, apofyzy płaskie, albo wypukłe nad połową i wklęsłe poniżej, piramidka centralna albo położona poniżej środka tarczki, z małym wyrostkiem, jaśniejsza w zabarwieniu i ciemno obwiedziona.

Nasienie (dł. 5 mm) jasne, szarobrunatne, z 3—4 razy dłuższym skrzydełkiem, podobne do nasion sosny zwyczajnej. Nasiona wypadają z szyszek na wiosnę 3 roku. Zdolność kiełkowania nasion wynosi 50—60% i zachowuje się przez 2—4 lata. Kosówka zaczyna obradzać około 10 roku życia; obficie obradza co 2 lub 3 lata. Rośnie bardzo powoli; żyje do 200—300 lat.

Drewno ma podobne do drewna sosny zwyczajnej, tylko przyrosty roczne są węższe i bardziej ekscentryczne oraz twardziel najczęściej bardziej czerwonawo-brunatna. Jest ono mocne, elastyczne, bardzo twarde, zawierające dużo żywicy, zwłaszcza ze stanowisk suchych, cenne do wyrobów tokarskich.

Kosówka jest drzewem wybitnie górskim typu alpejsko - środkowoeuropejskiego. Występuje w górach środkowej Europy, Półwyspu Bałkańskiego, w środkowych i północnych Apeninach ponad górną granicą lasu, gdzie w piętrze subalpejskim tworzy na dużych połaciach gęste zarośla, trudne do przebycia. W Polsce rośnie w Karpatach i Sudetach oraz na pogórzu na torfowiskach wysokich.

W Tatrach piętro kosodrzewiny rozpościera się na wysokości 1550—1800 m, na Babiej Górze 1360—1660 m n.p.m., w Sudetach 1250—1500 m n.p.m. Spotyka się jeszcze kosówkę na wysokości 2400 m, ale są to egzemplarze karłowate i nie obradzają szyszek. W Polsce wyróżniamy dwa zespoły z kosodrzewiną: karpacki zespół kosówki (Pinetum mughi carpaticum) i sudecki zespół kosówki (Pinetum mughi sudeticum).

Kosówka ma minimalne wymagania, przystosowuje się do gleby łatwo, może rosnąć na skałach wapiennych, jak również ubogich w wapno. Jest ona rośliną bardzo światłożądną. W zimie, przykryta śniegiem, znosi dobrze niskie temperatury, natomiast bez okrywy śnieżnej często przemarza.

W górach kosówka odgrywa doniosłą rolę, gdyż zatrzymuje swymi gałęziami ogromne masy śniegu i w ten sposób chroni niższe partie lasu przed lawinami. Poza tym kosodrzewina osłania i umacnia glebę na zboczach i chroni ją przed erozją wodną. Nie pozwala również na gwałtowny spływ wód opadowych, powodujących w dolinach powodzie. Należy ją traktować jako pas roślinności ochronnej i zabezpieczać przed niszczeniem. Górale w celu zwiększenia pastwisk często wypalali kosodrzewinę. Dawniej była kosówka niszczona przez obcinanie młodych pędów w celu pozyskiwania olejku kosodrzewinowego. Nie znosi ona przycinania i wysycha później całymi łanami. Obecnie kosówka jest w Polsce pod prawną ochroną.

Kosówka może rosnąć także na nizinach, na suchych piaskach wydmowych, zwłaszcza w klimacie dostatecznie wilgotnym. Toteż jest używana do utrwalania wydm nadmorskich na brzegu Bałtyku (na Helu, koło Darłowa i w innych miejscowościach).

W obrębie swego zasięgu tworzy opisane niżej rasy geograficzne:

P. mugo var. mughus ZENARI (P. mughus SCOP.). Nazwa ta stosowana jest dla typowej kosodrzewiny — niskiego rozpostartego krzewu. Najważniejszą cechą rozpoznawczą są tu szyszki o bardzo regularnej, symetrycznej budowie, prawie kuliste, przed dojrzeniem nigdy nie pokryte nalotem woskowym, po dojrzeniu cynamonowobrązowe. Tarczki i piramidki symetrycznie wykształcone; na piramidce zwykle niewielki ostry wyrostek. Występowanie: wschodnie Alpy, Karpaty, Bałkany; w Polsce w Tatrach i na Babiej Górze.

P. mugo var. pumilio ZENARI (P. montana var. pumilio HEER). Odmiana krzewiasta, ale z wyprostowanymi pędami, o symetrycznych szyszkach długości 4—5 cm, przed dojrzeniem (w pierwszym roku) pokrytych fioletowoniebieskim woskiem. Tarczki szyszek niesymetryczne, piramidka przesunięta ku wierzchołkowi łuski. Występowanie: Karpaty, Bałkany.

s/sosna-gorska.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)