Woda glebowa

Woda pochodząca z opadów atmosferycznych wsiąka w glebę, częściowo jednak odprowadzona zostaje przez spływ powierzchniowy do różnych cieków i zbiorników wodnych. Ta, która trafi do gleby, częściowo zostaje zatrzymana jako tzw. woda wisząca, częściowo przenika głębiej, zasilając wody gruntowe.

Ruch wody glebowej zależy od składu mechanicznego gleby (uziarnienia) i od zawartości w niej próchnicy.

Gleby drobnoziarniaste nasiąkają wolno i płytko, przy czym dość szybko wysychają. Gleby piaszczyste nasiąkają głęboko i podczas wysychania oddają niewiele wody. Natomiast gleby gruboziarniste nasiąkają bardzo szybko i bardzo głęboko i praktycznie prawie wcale nie wyparowują wody.

Woda oprócz bezpośredniego, fizjologicznego wpływu na wzrost i rozwój roślin, przekształca inne czynniki ekologiczne, np. temperaturę i przewiewność gleby, aktywność biologiczną, przyswajalność składników odżywczych, koncentrację trujących substancji. Należy pamiętać, że tlen odnawiany dzięki fotosyntezie, pochodzi z rozkładu wody pobieranej przez rośliny z gleby i transportowanej do organów asymilacyjnych.

Bardzo duży wpływ na ruch wody w glebie i jej zasobność mają cząstki próchnicy i innych substancji koloidalnych. Cząstki te, naładowane elektrycznie ujemnie, wiążą cząstki wody mające postać dipoli elektrycznych. Siła wiązania jest ogromna i przy samej cząstce gleby wynosi do 400 atm. W ten sposób każdą cząstkę otacza rój cząsteczek wody, tworzących otoczkę tzw. wody higroskopowej. Woda ta nie może być wykorzystana przez rośliny, gdyż siła ssąca korzeni nie jest w stanie pokonać siły przyciągającej cząstek gleby. Najwięcej tej wody zawierają gleby ciężkie (ilaste, gliniaste).

Dalszą warstewkę wody o cząsteczkach już ruchliwych tworzy woda błonkowata. Na jej granicy siły przyciągania równają się 0 atmosfer. Woda ta jest trudno dostępna dla roślin, gdyż jest przyciągana z siłą do 50 atmosfer.

Wodę wypełniającą najdrobniejsze kanaliki i przestrzenie między ziarnistościami gleby nazywa się wodą kapilarną. Woda ta może poruszać się we wszystkich kierunkach, jest dostępna dla roślin i stanowi w glebie główny zapas wilgoci.

Woda wypełniająca w glebie pory większe od kapilarnych oraz przemieszczająca się pod wpływem sił ciężkości nosi nazwę wody grawitacyjnej (wolnej). Dla roślin jest całkowicie dostępna a jej dostępność zależy od rodzaju gleby. Źródłem tej wody są opady atmosferyczne. Woda grawitacyjna przesiąka aż do poziomu wód gruntowych lub też zatrzymuje się na warstwach nieprzepuszczalnych, tworząc tam warstwy wodonośne.

Woda gruntowa jest to woda wgłębna pochodząca z opadów i tworząca zwierciadło w otworach naturalnych lub sztucznych. Ma znaczenie dla roślin dopiero wówczas, gdy ich korzenie sięgną do jej poziomu lub przynajmniej do poziomu wypełnionych przez nią kapilar glebowych.

Zwierciadło wody gruntowej zbyt bliskie powierzchni zmniejsza transport materiałów odżywczych i skraca często okres wegetacji. Niektóre rodzaje (np. wierzby, topole, olsze) mogą dobrze znosić dłuższe podtopienie. Świerk pospolity i sosna smołowa potrafią przebić się do niżej leżących, lepiej napowietrzonych poziomów i rosnąć dalej. Spotykane są również rodzaje, które obumierają w glebach z wysokim poziomem wody gruntowej, szczególnie, jeśli gleba zaopatrzona jest w małą ilość tlenu.

Woda gruntowa wpływa przez swoje właściwości fizykochemiczne na skład gatunkowy drzewostanu, na przyrost i na naturalne odnowienia. Nasze drzewa leśne, rosnące na odpowiadających im siedliskach, przejawiają maksymalny wzrost przy zaleganiu lustra wody gruntowej na głębokości 0,8-1,5 m. Regularne wahania poziomu wód gruntowych nie mają dla wzrostu większego znaczenia, jeżeli utrzymują się w granicach 20-50 cm. Natomiast zakłócenia wahań, głównie wskutek nagłych sztucznych zmian, wpływają ujemnie na drzewostan, którego drzewa cierpią na niedostatek wilgoci po obniżeniu wody gruntowej, a po jej podniesieniu - na brak tlenu w warstwie korzeniowej. Zmiany te przejawiają się usychaniem wierzchołków drzew, a w skrajnych przypadkach obumieraniem całych drzewostanów.

Silne obniżenie poziomu wody gruntowej może doprowadzić do zmniejszenia produkcyjności siedlisk, jeżeli drzewa korzystały z wód gruntowych przed odwodnieniem. Dotyczy to szczególnie gleb suchych, piaskowych, w drzewostanach typu boru suchego i w okolicach ubogich w opady. Na takich stanowiskach obniżenie poziomu wody gruntowej o 1-2 m powoduje spadek o 1-1,5 bonitacji. Z odległością od kanału odwadniającego maleje stopniowo wpływ odwodnienia.

Zrąb zupełny, prześwietlenie drzewostanu oraz trzebież powodują zmiany stanu wody gruntowej. Wskutek zużywania wody przez rośliny drogą transpiracji poziom wody gruntowej w drzewostanie opada od maja do listopada, w końcu listopada ponownie się podnosi, osiągając na początku stycznia wartość wyjściową.

Najgorszą wodę gruntową spotyka się w bagnach z torfowcem, przy stagnującej wodzie. Woda ta jest bardzo kwaśna, uboga w tlen i składniki mineralne.

Niekiedy zdarza się, że w glebie znajduje się pod dostatkiem wody swobodnej, a mimo to rośliny wykazują oznaki suszy. Ten rodzaj suszy określa się jako suszę fizjologiczną. Dla wielu roślin zimne gleby są siedliskami fizjologicznie suchymi, ponieważ przy niskich temperaturach gleby następują fizjologiczne zaburzenia w mechanizmie pobierania wody przez systemy korzeniowe. Jeżeli intensywności transpiracji tych roślin nie można zmniejszyć, następuje zachwianie bilansu wodnego, spadek turgoru i śmierć organizmu. Dlatego właśnie nie wolno w szkółkach leśnych zraszać roślin zbyt chłodną wodą. Drzewa iglaste są stosunkowo odporne na tego rodzaju suszę fizjologiczną. Spośród gatunków liściastych największą odpornością na suszę fizjologiczną spowodowaną niskimi temperaturami gleby charakteryzują się gatunki z rodziny wierzbowatych, a najbardziej wrażliwe są rodziny bukowate i wiązowate.

w/woda-glebowa.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)