Podstawową metodą badań w fitosocjologii jest zdjęcie fitosocjologiczne. Stanowi ono główny materiał do analizy zróżnicowania roślinności, identyfikacji i klasyfikacji zbiorowisk.

Zdjęcie fitosocjologiczne jest to opis płatu roślinności (fitocenozy), wykonany w sposób zwięzły i przejrzysty według pewnego umownego schematu, obejmujący te cechy płatu, które dadzą się stwierdzić przez bezpośrednią obserwację w terenie.

Opis taki powinien obejmować:

• krótki i uproszczony opis siedliska,
• dokładny spis gatunków, z podaniem przy każdym stopnia ilościowości i towarzyskości, fenologicznego stadium rozwoju oraz z zaznaczeniem zmniejszenia żywotności, jeśli ono zachodzi.

Podstawowym warunkiem wykonania dobrego zdjęcia jest reprezentatywność badanego płatu i jego należyte odgraniczenie w terenie, z wyeliminowaniem miejsc nietypowych, wyróżniających się składem florystycznym od reszty płatu. Niestaranne i nie dość umiejętne wybranie płatu, często prowadzi do popełniania omyłek przy wyróżnianiu i charakteryzowaniu zespołów roślinnych.

Przy wyborze płatu wszystkie, nawet najmniejsze miejsca nietypowe, różniące się wzniesieniami czy zaklęśnięciami gruntu, suchsze czy wilgotniejsze, należy wykluczyć. Dopiero w ten sposób wybrany płat opisujemy, podając w opisie wszystkie szczegóły dotyczące terenu, jakie dadzą się określić na miejscu, a więc miejscowość, ogólne ukształtowanie terenu (jeśli teren nie jest płaski), wystawę (ekspozycję), pochylenie zbocza, położenie płata w obrębie zbocza (część szczytowa, środkowa, podnóże itp.), wzniesienie nad poziom morza i wzniesienie względne w stosunku do otoczenia. Następnie, po wykopaniu odpowiednio głębokiej odkrywki glebowej, podajemy morfologiczny opis gleby (z uwzględnieniem warstw dających się zauważyć) i podłoża, rozmieszczenie w nich korzeni oraz głębokość występowania poziomu wody gruntowej.

Z kolei notujemy cechy roślinności danego płatu jako całości, przede wszystkim stopień pokrywania przez nią terenu, oceniając go na oko (w %) dla każdej warstwy roślinności z osobna. W zbiorowiskach leśnych podajemy przeciętną i maksymalną wysokość, grubość i wiek drzew oraz zwarcie koron: w zbiorowiskach nieleśnych — przeciętną wysokość darni oraz maksymalną wysokość okazów kwitnących lub owocujących.

Następnie dla każdej warstwy osobno sporządzamy dokładną listę wszystkich rosnących w niej gatunków, pamiętając o tym, aby nie pominąć żadnego, jak również nie wciągnąć na listę żadnej obcej rośliny spoza granic płatu lub z wysepek odmiennych, jakie mogą się w płacie znaleźć, a które należy wykluczyć.

Po ukończeniu spisu oceniamy stopień ilościowości i towarzyskości każdego gatunku, przez umieszczenie obok nazwy gatunku odnośnej cyfry oddzielonej kropką, z których pierwsza oznacza ilościowość, druga zaś towarzyskość. Jeżeli ilościowości dajemy +, a towarzyskość ma 1, to dla uproszczenia opuszczamy tę ostatnią.

W celu lepszego sprawdzenia zdjęcia obchodzimy badany płat kilkakrotnie, aby lepiej ustalić podane stopnie. Po zanotowaniu wszystkich cyfr należy je jeszcze raz przejrzeć i ewentualnie poprawić, zwracając uwagę na wyższe stopnie ilościowości. Jeżeli jakiś gatunek otrzymał np. stopień 5 to normalnie w tej samej warstwie jeszcze jeden tylko gatunek może otrzymać stopień 3, nie ma już natomiast miejsca na większą liczbę roślin o stopniu 2. Jeżeli roślinność jest bardzo gęsta i spleciona ze sobą, tak że części nadziemne różnych gatunków zachodzą na siebie i pokrywają się nawzajem, to w tej samej warstwie kilka gatunków może otrzymać wysokie stopnie ilościowości i wtedy suma pokrycia roślin różnych gatunków wynosi ponad 100%. W różnych warstwach tego samego płatu różne rośliny mogą równocześnie osiągnąć wysokie stopnie pokrycia.

Fenologiczne stadium rozwoju poszczególnych gatunków zapisujemy w następujący sposób: kiełki, pąki, początek, pełnia i koniec kwitnienia, młode owoce, dojrzałe owoce, nasiona wysypane, roślina płonna. Żywotność zapisujemy wtedy, gdy jest ona wyraźnie niższa od normalnej.

Powierzchnia zdjęcia musi stanowić charakterystyczny wycinek zbiorowiska roślinnego i obejmować możliwie wszystkie rośliny występujące w zbiorowisku; jednocześnie nie może ona być za duża, ażeby nie zatraciła się przeglądowość. Wielkość powierzchni zdjęcia ustala się na podstawie wielkości i bogactwa gatunków. W lesie wielkość powierzchni próbnej wynosi 100—400 m² lub czasami więcej; na łąkach i polach mogą być powierzchnie mniejsze: 4—10 m²; w innych zbiorowiskach, zwłaszcza na torfowiskach, wystarczą powierzchnie próbne 1 m².

Można każdorazowo ustalić sobie najodpowiedniejszą wielkość powierzchni próbnej, tzw. miniareał (powierzchnia reprezentatywna). Czynimy to w ten sposób, że z badanego płatu wydzielamy najpierw kwadrat o powierzchni 1 m², następnie kwadrat ten stopniowo zwiększamy i notujemy występujące tam gatunki, czynimy tak dopóty, dopóki nowe gatunki nie przestaną się pojawiać. Gdy nowe gatunki przestają już występować, wówczas powierzchnia osiągnęła właściwą swą wielkość. Graficznie przedstawia się to w postaci tzw. krzywej liczby gatunków miniareału. Krzywa ta dla poszczególnych zbiorowisk ma różną postać. Krzywe te wskazują również na to, że im zbiorowisko jest bogatsze pod względem składu gatunkowego, tym minimalna wielkość powierzchni próbnej musi być większa.

Kształt powierzchni zdjęcia w zasadzie jest bez znaczenia. Obojętne, czy wybierze się powierzchnię kwadratową, prostokątną, okrągłą czy też nieregularną. Musi ona jednak być dostosowana do lokalnych warunków aktualnie istniejących. Celowe jest jednak zaznaczenie w jakiś sposób w terenie powierzchni próbnych; z tego względu najlepsze są powierzchnie o kształcie prostych figur geometrycznych.

Przy badaniach zbiorowisk wysokogórskich, bagiennych, wysokotorfowiskowych i ubogich w gatunki borów iglastych jednorazowe zdjęcie, zwłaszcza wykonane w pełni okresu wegetacyjnego, daje wystarczający obraz składu florystycznego i stosunków ilościowych. W innych przypadkach należy zdjęcie powtórzyć w tym samym płacie dwu- lub trzykrotnie w różnych porach roku, a więc wiosną, latem i wczesną jesienią. Jest to konieczne wszędzie tam, gdzie w skład zbiorowiska wchodzą gatunki rozwijające się w pewnej porze roku, a potem szybko tracące części nadziemne, np. gatunki z rodzajów: krokus (Crocus), zimowit (Colchicum), złoć (Gagea), zdrojówka (Isopyrurn), ziarnopłon (Ficaria) i kokorycz (Corydalis).

W zasadzie zdjęcie powinno obejmować wszystkie rośliny wchodzące w skład danego płatu, zarówno naczyniowe, jak i niższe. Praktycznie rzecz biorąc, jest to niewykonalne ze względu na trudności znalezienia i rozpoznania glonów, grzybów, śluzowców i bakterii, co może być dokonane tylko przez specjalistów. Toteż przy wykonaniu zdjęć ograniczamy się zazwyczaj do zanotowania roślin naczyniowych, mszaków i porostów, bez mchów i porostów nadrzewnych, których skupienia traktujemy jako odrębne, mimo że z danym zespołem leśnym są nieraz ściśle związane.

Zdjęcia fitosocjologiczne dogodnie jest przedstawiać na specjalnym formularzu (MYCZKOWSKI 1974), zawierającym wszystkie opisy i wyniki pomiarów.