Wiąz

WIĄZUlmus L.

W Polsce występują trzy gatunki wiązów: wiąz górski (brzost) (Ulmus glabra Huds.), wiąz polny (U. campestris L.) i wiąz szypułkowy (limak) (U. laevis Pali.).

Występowanie

Wiąz górski

Zasięgiem swoim obejmuje prawie całą zachodnią, środkową i południową Europę. W Hiszpanii rośnie tylko w części północnej. Na północy Europy występuje na Wyspach Brytyjskich, w Skandynawii, gdzie sięga do 64°-65° szerokości północnej, w południowej Finlandii, dochodząc dalej do Petersburga, Nowgorodu i Wołgogradu, stąd granica jego zasięgu kieruje się ku południowemu Uralowi (Dengler 1944). Występuje też na Kaukazie, Krymie i lokalnie w Małej Azji. W Alpach sięga do 1500 m npm (Materiały ETH). W Polsce rośnie na terenie całego kraju, w Karpatach przekracza 1000 m npm (Pawłowski 1952). Warunki optymalne znajduje na głębokich glebach pogórza i na terenach przedalpejskich (Materiały ETH).

Wiąz

Wiąz polny

Drzewo środkowej, południowej i zachodniej Europy, a także rosnące w północnej Afryce, Małej Azji, na południowej Syberii i nad Amurem. Warunki optymalne znajduje w lasach łęgowych i środkowych biegów rzek, na terenach wyżynnych południowych Niemiec i Szwajcarii. W Polsce występuje na niżu i pogórzu, gdzie sięga położeń na wysokości 400-500 m npm.

Wiąz szypułkowy

Gatunek środkowej i wschodniej Europy. Optymalne warunki znajduje w krajach nadbałtyckich. W Polsce jest spotykany na terenie całego kraju z wyjątkiem gór.

Wymagania siedliskowe

(Materiały ETH, Pogrebnjak 1968, Matuszkiewicz 1982)

Czynnik Wiąz górski Wiąz polny Wiąz szypułkowy
Klimat Wilgotne, chłodne doliny średnio wysokich gór i pogórza, hale górskie. Łagodny klimat nizin i pogórza. Należy do najbardziej wymagających gatunków rodzimych. Chłodniejszy i wilgotniejszy klimat w porównaniu z wiązem górskim i polnym, ale także ciepłe i nizinne stanowiska.
Temperatura Wymaga łagodnego, niezbyt zagrożonego przymrozkami terenu. Pod względem tej cechy zbliżony do buka, ale warunki optymalne znajduje w położeniach cieplejszych. Wymaga wyższej ciepłoty niż wiąz górski, duże chłody zimowe znosi najgorzej ze wszystkich wiązów. Patrz klimat i występowanie.
Światło Drzewo półcieniste, w młodości znosi ocienienie, później staje się światłożądne. Drzewo półcieniste, ale wymagające więcej światła niż wiąz górski. Wymagania podobne do wiązu górskiego i polnego. Według Pogrebnjaka najlepiej znoszący ocienienie.
Wilgotność Siedliska świeże, wilgotne i mokre — znosi długie zalewy. Nie występuje na siedliskach suchych, rośnie razem z dębem szypułkowym i jesionem, wymaga jednak mniej wilgoci od obu tych gatunków — mezofit. Siedliska suche (Ulmus campestris var. suberosa Rehd. — kseromezofit) i wilgotne, a nawet mokre. Ogólnie jednak mniejsze wymagania niż wiąz górski. Siedliska wilgotne, występuje także na glebach suchszych i mokrych, znosi zalewy. Według Pogrebnjaka ma wśród wiązów największe wymagania (mezohigrofit).
Gleba Gleby gliniaste, o wysokiej zawartości składników mineralnych; gleby brunatne, murszowe, murszowo-glejowe, mady. Takie same wymagania pod względem troficznym jak wiąz górski (wg Sokołowskiego i Pogrebnjaka większe). Jest gatunkiem wapnio- i azotolubnym. Piaski gliniaste, średnio żyzne i żyzne, gleby brunatne, murszowe, murszowo-glejowe, mady.

W uzupełnieniu wymagań glebowych warto dodać, że w Puszczy Niepołomickiej wiąz polny i limak rosną na madach czarnoziemnych bardzo silnie oglejonych i czarnych ziemiach, a na Wyżynie Miechowskiej na glebach typu czarnoziemów namywowych, wytworzonych na lessach, bądź też typu tzw. czarnoziemów rędzinowych (Ćwikowa 1974).

Zagrożenia abiotyczne

Rodzaj zagrożenia Wiąz górski Wiąz polny Wiąz szypułkowy
Mróz występują rysy i pęknięcia mrozowe, przy silnych mrozach zaobserwowano zamieranie korzeni w górnych warstwach gleby jak u wiązu górskiego i polnego
Przymrozki oba gatunki są bardziej wrażliwe na późne przymrozki niż wczesne jw
Śnieg odporny odporny jw
Wiatry odporny odporny jw

Wiąz polny zaliczony jest do grupy gatunków najbardziej odpornych na uszkodzenia przemysłowe. Omawiany gatunek należy do drzew odpornych na związki fluoru (Kluczyński 1976). Brzost uznawany jest za gatunek mniej wrażliwy (grupa I) na emisje SO2 i względnie odporny (grupa I) na tlenki azotu oraz związki fluoru (Kluczyński 1976).

Siedliskowe typy lasu

Wiąz górski i polny mogą występować w naszych lasach jako gatunki o charakterze domieszki uszlachetniającej na siedliskach: olsu jesionowego, lasu łęgowego, lasu mieszanego wilgotnego, lasu wilgotnego, lasu świeżego, lasu wyżynnego i jego wariantu wilgotnego. Wiąz górski rośnie ponadto w górach na siedliskach: lasu łęgowego górskiego, lasu mieszanego górskiego i lasu górskiego.

Wiąz szypułkowy towarzyszy niekiedy wiązowi górskiemu i polnemu na siedliskach niżowych i na pogórzu. Wiązy rosną jednak najczęściej na siedlisku lasu świeżego i lasu wilgotnego (odpowiednio: 35,9% i 30,0% powierzchni drzewostanów wiązowych na terenach nizinnych) (Głaz 1986).

Brzost może towarzyszyć w niektórych krainach przyrodniczo-leśnych wymienionym niżej drzewom, pełniącym rolę gatunków panujących i współpanujących:

  • jesionowi i (lub) dębowi szypułkowemu w: lesie łęgowym, lesie wilgotnym, lesie wyżynnym i jego wariancie wilgotnym,
  • olszy czarnej i jesionowi w olsie jesionowym,
  • dębowi szypułkowemu i sośnie w lesie mieszanym wilgotnym,
  • bukowi, jodle, dębowi szypułkowemu i jesionowi w lesie wyżynnym i jego wariancie wilgotnym (Kraina VIII),
  • bukowi i jodle w lesie mieszanym górskim i lesie górskim,
  • olszy szarej i jesionowi w lesie łęgowym górskim (Kraina VIII).

Wiąz polny może na niżu i pogórzu towarzyszyć takim samym gatunkom drzew co i brzost.

Wiązy, obok klonu, jawora, lipy i jodły, należą do gatunków ustępujących z naszych lasów, wysokoprodukcyjne bowiem siedliska wiązów dotknęły dwie klęski:

  • pierwszą było ich bezmyślne i szablonowe odwadnianie bezpośrednie i pośrednie; jego ujemne oddziaływanie pogłębiło przed kilku dziesiątkami lat ogólne obniżanie się lustra wód gruntowych w Europie środkowej (Myczkowski 1970)
  • drugą, będącą głównie następstwem zakłócenia stosunków wodnych gleby, był masowy pojaw ogłodków roznoszących holenderską chorobę wiązów, tzw. grafiozę (Ceratocystis ulmi (Buism.) C.Mor.), powodującą obumieranie drzew.

Wzrost

Wiąz górski w wieku do 10 lat należy do gatunków szybko rosnących, a polny do stosunkowo szybko rosnących (Leibundgut 1972). Według Bühlera wiąz górski w wieku 11 lat dorasta do 3—4 m. Wzrost wszystkich rodzimych wiązów do 50-60 roku życia jest nadal szybki. Najintensywniejszy przyrost wysokości i grubości następuje między 20 a 40 rokiem. W wieku 60 lat przyrost wysokości jest najczęściej zakończony, korona zaokrągla się, drzewo dorasta średnio do wysokości około 30 m (Materiały ETH). Wiąz górski jest gatunkiem stosunkowo długowiecznym (150-250 (400) lat). W lasach pierwotnych osiąga maksymalne rozmiary (pierśnica 108-154 cm, wysokość 37-39/40 m) (Mayer 1977).

Wiąz polny dożywa 100-150 lat i osiąga wysokość 20-25/30 m.

Wiąz szypułkowy żyje dłużej (200-250 lat) i dorasta do wysokości 25-30 m (Mayer 1977).

Badania przeprowadzone przez Głaza (1986) wykazały, że przeciętna zasobność drzewostanów V klasy wieku wynosi w Polsce od 224 do 233 m³/ha, a VI i starszych klas wieku 285 m³/ha.

Odnawianie

Wiąz

Udział wiązów w naszych lasach jest znikomy, dlatego należy dążyć do jego zwiększenia w składzie drzewostanów na najżyźniejszych siedliskach. Szczególną wartość gospodarczą ma wiąz polny, nieco mniejszą wiąz górski. Wiąz szypułkowy nie dorównuje wymienionym pod względem wzrostu i jakości drewna, ma też mniejsze znaczenie użytkowe. Jest on jednak najodporniejszy spośród rodzimych wiązów na grafiozę. Wiąz polny i górski należą do gatunków nadzwyczaj podatnych na tę chorobę (Mańka 1981).

Wiąz występujący pojedynczo w drzewostanie obsiewa się zwykle w czasie cięć odsłaniających, wykonywanych dla gatunku głównego. Biorąc pod uwagę konkurencję chwastów i niebezpieczeństwo przymrozków, w pierwszych latach wymaga szczególnej troski.

Ze względu na niewielki udział wiązów, konieczne jest jednak stosowanie odnawiania sztucznego, głównie przez sadzenie. Glebę przygotowujemy zazwyczaj w talerze. Do sadzenia nadają się siewki jednoroczne, w warunkach trudniejszych należy stosować dwu- lub trzylatki. Glebę przygotowujemy w talerze, a sadzimy w jamkę, przyjmując więźbę 1,3 x 1,3 do 1,6 x 1,6 m.

Przy ustalaniu formy zmieszania należy się kierować ogólnymi zasadami, pamiętając o wyborze najżyźniejszych miejsc dla wiązu w drzewostanach, w których ma on charakter domieszki uszlachetniającej, a także o wprowadzaniu go w formie pojedynczej i grupowej. W przypadku braku samosiewów wiązu należy go wprowadzać w ramach uzupełnień po odnowieniu gatunków głównych.

Wiązy, szczególnie polny, dają często odroślą korzeniowe i z pnia (po zranieniu). Ten sposób odnawiania nie może jednak przyczynić się do utrzymania tego wartościowego gatunku. Odroślowe wiązy nie odgrywają bowiem większej roli w tworzeniu drzewostanu i produkcji drewna. Mogą one natomiast tworzyć podszyt.


Źródło: Jaworski A. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” Kraków 1995

w/wiaz-charakterystyka-hodowlana.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)