Sukcesje roślinności

Zespoły roślinne nie są ugrupowaniami statycznymi, lecz znajdują się w ciągłym rozwoju. Wszystkie, nawet najbardziej długowieczne, zespoły roślinne z biegiem czasu ulegają przemianom. Zmiany te najczęściej zachodzą w obrębie poszczególnych płatów; jeden zespół w nich zanika, a inny zajmuje jego miejsce. Znacznie rzadziej i w znacznie dłuższych odstępach czasu zdarzają się przemiany powodujące zanik, stopniowo lub od razu, wszystkich płatów danego zespołu, i wówczas zespół przestaje istnieć jako całość, ustępując innemu.

Przemiany polegające na lokalnym, regionalnym lub strefowym następstwie zespołów jednych po drugich na określonym miejscu i w pewnym ujęciu czasowym nazywamy sukcesjami zbiorowisk roślinnych lub sukcesjami roślinności. Szereg zbiorowisk roślinnych kolejno po sobie następujących w czasie bywa nazywany serią lub szeregiem sukcesyjnym (rozwojowym).

Obejmuje on zawsze kilka części, czyli tzw. stadiów (ogniw, członów). W obrębie serii da się wyróżnić co najmniej stadium początkowe, jedno lub kilka stadiów przejściowych oraz stadium końcowe. Zbiorowisko roślinne stadium końcowego bywa też określone jako zbiorowisko zamykające sukcesję. W pewnych określonych warunkach siedliskowych nie wykazuje ono wyraźnego dalszego rozwoju, gdyż znajduje się w równowadze biologicznej. Pojęcie „zbiorowisko końcowe” odnosi się tylko do danej sukcesji, a nie do określonych jednostek w systematyce fitosocjologicznej (np. zespołu).

Jeśli w obrębie określonego zbiorowiska (zespołu) roślinnego stwierdzi się istnienie okresów rozwojowych wyraźnie dających się odgraniczyć pod względem florystycznym i ekologicznym, to określa się je jako fazy. Wyróżnia się fazy: początkową, optymalną i końcową. Końcowa faza jednego zbiorowiska roślinnego może pokrywać się z fazą początkową zbiorowiska następującego po nim.

Przebieg sukcesji dwu zespołów po sobie następujących można przedstawić według PAWŁOWSKIEGO w uproszczony, schematyczny sposób: np. zespołu B następującego po zespole A . W skład zespołu A w jego optymalnym stadium wchodzi pewna liczba gatunków charakterystycznych oraz pewna liczba gatunków towarzyszących. W następnych kolejnych stadiach sukcesji liczba gatunków charakterystycznych zmniejsza się coraz bardziej, aż wreszcie zanikają one zupełnie. Pewne gatunki towarzyszące również częściowo mogą zanikać, inne natomiast mogą się nadal utrzymywać. Równocześnie stopniowo zaczynają się pojawiać coraz liczniejsze gatunki charakterystyczne dla zespołu B, a także gatunki towarzyszące, których nie było w optymalnym stadium zespołu A. Tak więc na podstawie samego składu florystycznego można wyróżnić dla każdego z naszych zespołów trzy kolejne stadia (fazy) rozwojowe: początkowe, czyli inicjalne, optymalne i końcowe.

Jak wiadomo, zespół roślinny jest tylko jedną stroną fizjograficznej całości; drugą stronę stanowi siedlisko. Sukcesja polega na tym, że siedlisko, które ulega przemianom zarówno pod względem czynników fizykochemicznych, jak również pod wpływem porastającej je roślinności, pociąga za sobą z kolei przemiany tej ostatniej.

Zdarzają się często takie katastrofy, jak obsunięcie się zboczy, zasypanie mułem i żwirem przez wody płynące lub zasypanie przez ruchome piaski, zaoranie przez człowieka stepu lub łąki, wykarczowanie lasu i zaoranie gruntu itp. Powodując całkowite lub częściowe zniszczenie roślinności oraz zniszczenie gleby, nie stanowią one normalnej sukcesji, przeciwnie, powodują gwałtowne jej przerwanie. Później natomiast na wytworzonym nowym terenie rozpoczyna się nowy szereg sukcesyjny.

Przyczyny sukcesji mogą być różnego rodzaju. Można je ująć w dwie zasadnicze grupy, tj. przyczyny tkwiące w szacie roślinnej oraz przyczyny zewnętrzne. Sukcesja, w której przyczyny tkwią w samej szacie roślinnej, bywa określana jako sukcesja autogeniczna. Natomiast sukcesja, która zostaje wywołana przez wpływy zewnętrzne, bywa określana jako sukcesja allogeniczna. Sukcesje przebiegające w sposób naturalny, z reguły prowadzące od niżej do wyżej zorganizowanych zbiorowisk roślinnych, określa się jako sukcesje progresywne pierwotne. Natomiast zaburzenia wywołane przyczynami zewnętrznymi silnie oddziałującymi na budowę zbiorowiska roślinnego, powodujące jego rozwój wsteczny, nazywamy sukcesjami regresywnymi. Gdy następuje ponowny rozwój do wyżej zorganizowanych jednostek szaty roślinnej, określa się go jako sukcesję progresywną wtórną. Taka sukcesja może przebiegać bardzo podobnie do przebiegu sukcesji pierwotnej, a może też bardzo się od niej różnić. Ma to miejsce wówczas, gdy w tym czasie zaszły nieodwracalne zmiany w siedlisku.

Sukcesja może być spowodowana przez rozmaite kategorie czynników, do których należą:

  • zmiana składu flory danej okolicy spowodowana powstaniem albo przywędrowaniem nowych gatunków lub wyginięciem starych;
  • zmiana warunków siedliskowych przy niezmienionym ogólnym klimacie i składzie flory;
  • zmiana ogólnego klimatu.

Najbardziej rozpowszechnionym zjawiskiem w przyrodzie są sukcesje powodowane czynnikami drugiej kategorii. Trudno jest o konkretne przykłady sukcesji wywołanej przez czynniki kategorii pierwszej z tego względu, że stwierdzenie wprost w przyrodzie powstania nowych jednostek systematycznych jest niezmiernie trudne. Sukcesje trzeciej kategorii dokonują się w ciągu bardzo długich okresów. Dowodów przemian roślinności ubiegłych okresów dostarczają nam w ogólnych zarysach dane paleobotaniczne.

s/sukcesje-roslinnosci.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)