Ustalenie terminu pozyskania nasion powinno zawsze być poprzedzone uprzednim zbadaniem postępów dojrzewania. W rozwoju nasion można wyróżnić szereg faz określających jednocześnie stopień ich wykształcenia się i dojrzałości.

W praktyce leśnej fazy dojrzałości określa się na podstawie konsystencji nasienia, a więc wyróżnia się dojrzałość:

• wodnisto-mleczną (powstawanie tkanki zapasowej, zielonkawa barwa okrywy nasiennej),
• woskowo-mleczną (rozciągliwa jak ciasto substancja zapasowa, zanikanie chlorofilu w okrywie nasienia),
• woskową (tkanka zapasowa podobna do wosku, okrywa nasienna żółta lub szarobrunatna),
• pełną, czyli twardą (stwardnienie tkanki zapasowej, która jest mączysta lub szklista, okrywa nasienna zwarta i skórzasta).

W miarę dojrzewania nasion maleje natężenie metabolizmu (przemiana materii), obniża się zawartość wody, a jednocześnie następuje przebudowa związków prostych i łatwo rozpuszczalnych w wielocząsteczkowe i trudno rozpuszczalne.

Rozróżnia się morfologiczną i fizjologiczną dojrzałość nasienia.

Nasienie dojrzałe pod względem morfologicznym jest całkowicie wykształcone, tzn. osiągnęło właściwe sobie wymiary i ma zupełnie już uformowany zarodek; jedynie nie ma ono jeszcze zmienionej barwy, a jego substancje zapasowe nie znajdują się w stanie gotowym do przetrwania. Nasiona zebrane w tym stanie szybko tracą zdolność kiełkowania, jeśli nie trafią na warunki sprzyjające ich dalszemu rozwojowi. Niezwłocznie wysiane lub zadołowane, kiełkują we właściwym czasie.

Nasiona dojrzałe fizjologicznie zmieniają barwę, a kiedy w ich tkankach zajdą pewne procesy biochemiczne, stają się zdolne do przetrwania w odpowiednich dla nich warunkach bez utraty zdolności kiełkowania.

Nasiona niektórych gatunków drzew, np. wierzb, topól, brzóz, sosny pospolitej, świerka i innych, mogą kiełkować niezwłocznie po opadnięciu. Inne, jak nasiona jodły, dębu, buka i klonu, wymagają pewnego, stosunkowo krótkiego okresu, zanim staną się gotowe do kiełkowania. Jeszcze inne nasiona, np. lipy, grabu, jesionu i wielu krzewów, przechodzą dłuższy okres spoczynku (od roku do kilku lat) i wymagają przedsiewnego przechowywania w określonych warunkach wilgotności, temperatury i dostępu powietrza.

Niezdolność do kiełkowania nasion dojrzałych morfologicznie, ale jeszcze niedojrzałych fizjologicznie, wynika z niedostatecznego zaawansowania procesu przemian biochemicznych w samych nasionach. Okresowa niezdolność nasion do kiełkowania ma różny charakter u poszczególnych gatunków.

Rozróżnia się więc u nasion:

• Oporność kiełkowania nasion,
• Przelegiwanie nasion
• Zapadanie nasion w letarg.