SOSNA WEJMUTKA — Pinus strobus L.
Sosna wejmutka występuje w południowo-wschodniej części Kanady i na północno-wschodnich obszarach USA. Rośnie w dorzeczu rzeki św. Wawrzyńca i masywie Appalachów, gdzie sięga wysokości 1600 m npm. Należy do sosen obcego pochodzenia, najdawniej wprowadzonych upraw zarówno w Europie (około połowy XVI wieku — Francja), jak i w Polsce (1798 r.) (Seneta 1973).
Jest drzewem klimatu umiarkowanie kontynentalnego, chłodnego i dość wilgotnego. Wysokość opadów wynosi od 500 mm (Minnesota) do 2000 mm (Georgia) (Bellon i in. 1977). W Polsce gatunek ten znajduje dobre możliwości wzrostu i rozwoju, odpowiadające warunkom panującym na środkowych obszarach swego zasięgu.
W młodości znosi ocienienie lepiej niż sosna zwyczajna, lecz gorzej niż świerk (Materiały ETH).
Średnie roczne temperatury powietrza na obszarach występowania wejmutki w USA wynoszą od 0°C w północnej części zasięgu do 11 °C w jego części południowo-wschodniej. Średnie temperatury lipca wahają się od 16°C do 22°C, a stycznia od -20°C do 0°C. Absolutne minima wynoszą od -46°C do -25°C, a absolutne maksimum wynosi 43°C (Bellon i in. 1977).
Ma większe wymagania pod względem wilgotności niż sosna zwyczajna. Nie znosi suszy oraz wody zastojowej.
W warunkach naturalnego występowania rośnie na glebach piaszczysto-gliniastych. W domieszce spotykana jest na piaskach i glebach zdegradowanych oraz kamienistych. Uważa się, iż jest dobrze przystosowana do krajowych warunków glebowych. Nie ma specjalnych wymagań co do żyzności, ale najlepsze efekty daje na średnio żyznych glinach piaszczystych i piaskach gliniastych, świeżych, umiarkowanie wilgotnych i głębokich. Nie odpowiadają jej gleby: suche, na podłożu wapiennym oraz ze złą aeracją. Jest bardzo wrażliwa na brak potasu w glebie. Wywiera korzystny wpływ na glebę, szczególnie gdy rośnie ze świerkiem (Bellon i in. 1977, Materiały ETH).
Za najodpowiedniejsze siedliska dla sosny wejmutki uznaje się bór mieszany świeży i las mieszany świeży (Bellon i in. 1977). Bardzo dobre efekty osiąga także na siedliskach lasu górskiego (m.in. w Zawoi i Krynicy). Zalecana jest na siedliska II/III bonitacji sosny zwyczajnej (Ilmurzyński 1969).
Wejmutka jest w Polsce gatunkiem w pełni mrozoodpornym i nie zagrożonym przez przymrozki. Dzięki elastycznym gałązkom jest ona odporna na wiatr i okiść, narażona jest natomiast na uszkodzenia przez grad (delikatne igły i gałązki). Największe niebezpieczeństwo dla niej stanowi w młodym wieku zwierzyna płowa, a później w fazie młodnika rdza pęcherzykowata wejmutki (Bellon i in. 1977, Materiały ETH).
Ocena stopnia wrażliwości wejmutki na oddziaływanie niektórych gazów trujących jest niekiedy rozbieżna. I tak np. według Departamentu Rolnictwa USA zaliczana jest do III grupy gatunków wrażliwych na SO2 (Greszta 1987), a w ujęciu Akkermanna (1987) znajduje się w grupie II. Jest ona natomiast bardzo wrażliwa na działanie O3 i wrażliwa na NaCl.
Ocena wzrostu wejmutki na terenie Okręgów Przemysłowych Górnośląskiego i Krakowskiego wykazała, że 10-letnie okazy tego gatunku (75% przeżycia) ustępowały pod względem procentu przeżycia dębowi czerwonemu (82%) i sośnie czarnej (81%) oraz modrzewiowi europejskiemu (79%). Wejmutce ustępowały natomiast: choina kanadyjska (57%), żywotnik zachodni (44%) i jedlica (33%). Pod względem wysokości po 10 sezonach wejmutka ustępowała modrzewiowi europejskiemu i dębowi czerwonemu, a przewyższała: choinę kanadyjską, sosnę czarną, daglezję zieloną i żywotnik zachodni (Latocha, Hawryś 1976). Biorąc pod uwagę uszkodzenia przemysłowe drzew, wejmutka jest zaliczana do gatunków słabo odpornych (grupa III).
Wejmutka wykazuje duże zróżnicowanie wewnątrzgatunkowe pod wpływem działania imisji przemysłowych. I tak np. klony wejmutki, uznane za wrażliwe i odporne na SO2, wykazały spadek fotosyntezy odpowiednio o 26,7% i 10,1% w stosunku do warunków kontrolnych (bez SO2). Stwierdzono szkodliwość działania SO2 przed wystąpieniem zewnętrznych symptomów uszkodzeń. Działanie SO2 spowodowało zahamowanie o 4,0 do 0,5% przyrostu igliwia odpowiednio u klonów wrażliwych i odpornych. Przedstawione wyniki wskazują, że ocena szkodliwości działania SO2 oparta wyłącznie na obserwacji objawów zewnętrznych może być obarczona błędem (Eckert, Housten 1980).
Uznana jest za gatunek szybko rosnący, ustępuje jednak pod tym względem jedlicy. Szybki wzrost rozpoczyna po upływie 8-10 lat życia. W okresie 10-20 lat przyrost bieżący roczny wysokości może przekraczać 1 m. W wieku 40 lat osiąga około 18 m wysokości i 18-22 cm pierśnicy.
W USA w wieku rębności (60-80 lat) osiąga pierśnicę 30-40 cm i wysokość 24-30 m. Maksymalne wymiary wynoszą 66 m wysokości i 180 cm pierśnicy (Bellon i in. 1977).
W Polsce (siedlisko lasu mieszanego świeżego — Kraina II), w drzewostanach w wieku 80 lat osiąga średnią wysokość 28 m i pierśnicę 39,8 cm. W warunkach krynickich sosna wejmutka (var. monticola) osiągnęła średnio w wieku 40-45 lat wysokość 19,1 m i pierśnicę 30,7 cm, a maksymalne wartości tych cech wynosiły odpowiednio: 20,5 m i 44 cm (Jaworski, Majerczyk 1975). Na dwóch powierzchniach w Zawoi wejmutka w wieku 93 lat uzyskała średnie wysokości 25,5 i 29,4 m oraz pierśnicę 44,9 i 40,5 cm (Fabijanowski i in. 1980).
Zasobność drzewostanów lub kęp wejmutkowych na niżu wynosiła przykładowo:
W Zawoi w wieku 93 lat drzewostany wejmutkowe wykazały zasobność 759 i 716 m³/ha (Fabijanowski i in. 1980). Ogólnie można stwierdzić, że drzewostany i kępy wejmutki uzyskują przeciętne wysokości w granicach Ia-II klasy bonitacji sosny. Przeciętne pierśnicę wejmutki są większe od sosny zwyczajnej. Dlatego też w warunkach tego samego siedliska, mimo tej samej wysokości wejmutkę, cechowała większa miąższość niż u sosny (Bellon i in. 1977).
Przy większym udziale wejmutka odnawia się u nas naturalnie. Do upraw i odnowień naturalnych wprowadzana jest przez sadzenie jako domieszka szybko rosnąca. Do tego celu wykorzystuje się dwulatki, a na terenie silnie zachwaszczonym trzylatki szkółkowane (1/2), wysadzając je w więźbie 1,5 x 1,5 m, (2 x 2 m), w grupowej formie zmieszania. Nie należy ich jednak wysadzać po 1 sztuce, gdyż rozrastają się wtedy na boki i ograniczają wzrost drzew sąsiednich. Z uwagi na rdzę pęcherzykowatą należy unikać upraw jednogatunkowych. Konieczna jest domieszka świerka, modrzewia, buka lub dębu czerwonego oraz w miarę możności stosowanie materiału sadzeniowego odpowiedniego pochodzenia, tj. z drzew odpornych na rdzę. Sposób przygotowania gleby należy dostosować do gatunku głównego, sadzimy zaś w jamkę. Wejmutka nadaje się do upraw plantacyjnych. Zasady hodowli wejmutki na tego typu uprawach są takie same jak jedlicy.
Źródło: Jaworski A. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” Kraków 1995