Sprawcy: Ceratocystis spp. i inne grzyby

Sinizna drewna występuje na znacznych obszarach Ameryki Północnej, Europy i Azji. Poraża głównie drewno drzew iglastych, rzadziej drzew liściastych, i to najczęściej dopiero po ich ścięciu. Należy do grupy chorób zwanych barwicami drewna, które w przeciwieństwie do zgnilizn drewna nie są związane (lub tylko w nikłym stopniu) z rozkładem substancji drzewnej.

Choroba występuje niemal wyłącznie na drewnie bielastym w postaci smug lub plam różnej wielkości i kształtu, barwy od sinej do niebieskoczarnej, a nawet czarnej. Sinieniu może także ulegać mechanicznie rozdrobniona masa drzewna. W zależności od tego, czy zasinienie następuje jeszcze w lesie, czy dopiero po przetarciu surowca, rozróżnia się siniznę surowcową i tarcicową. Niekiedy sinizna powstaje tylko wewnątrz tarcicy, której zewnętrzne partie się nie przebarwiają. Sinizna tego typu pojawia się wskutek szybkiego wysuszenia powierzchni drewna, przy zachowaniu dostatecznej wilgotności w jego wnętrzu. Ten typ sinizny nazywa się wewnętrzną albo ukrytą i występuje najczęściej w następstwie letniego lub wczesnojesiennego wyrębu drzew.

Głównymi sprawcami sinizny drewna są gatunki grzybów z rodzaju Ceratocystis (Ascomycotina, Sphaeriales), poza tym jeszcze wiele gatunków grzybów z podgromady Deuteromycotina, jak np. Discula pinicola (Naum.) Petrak i Sclerophoma pythiophila v. Höhn (Deuteromycotina, Sphaeropsidales). Niektóre, jak Hormodendron cladosporioides (Fr.) Sacc., aktywizują się tylko w powierzchniowej warstwie drewna w warunkach znacznej wilgotności.

Spośród ważniejszych grzybów powodujących siniznę drewna można wymienić następujące: Ceratocystis pini (Munch) Baksh. — najważniejszy sprawca sinizny drewna sosny zwyczajnej, który na powierzchni porażonego drewna wytwarza skupienia otoczni (stąd powierzchnia ta bywa czarna) i konidia; Ceratocystis coeruleum (Munch) Baksh. — atakuje świerk i sosnę; Ceratocystis pilifera (Fries) Moreau. — poraża drewno sosnowe; Ceratocystis coerulescens (Munch) Baksh. — na drewnie sosny i świerka; Discula pinicola (Naum.) Petrak — głównie na drewnie sosnowym, groźny m.in. dlatego, że jest aktywny jeszcze w temperaturach stosunkowo niskich (kilka stopni powyżej zera), w których inne grzyby siniznowe nie bywają już czynne. Zarodniki grzybów siniznowych przenoszone przez prądy powietrzne, krople deszczu, korniki, człowieka (transport zasinionego drewna) itp. kiełkują tylko w wysokiej wilgotności względnej powietrza i wysokiej ciepłocie. Zakażenie następuje jedynie przez odsłonięte drewno. Grzybnia gatunków z rodzaju Ceratocystis rozrasta się tylko w promieniach rdzeniowych i miękiszu drzewnym, gdzie znajduje szczególnie dużo substancji pokarmowych. Chociaż grzyby te odżywiają się głównie zawartością komórek opanowanych tkanek drzewnych, atakują także w ograniczonej mierze ściany komórkowe.

Należą do nich okaleczenia odsłaniające drewno, a przede wszystkim spadek wilgotności drewna przynajmniej do 80% w stosunku do masy drewna pozbawionego wody w suszarce. Gdy wilgotność drewna wynosi 20% albo mniej, lub więcej niż 80%, do zasinienia nie dochodzi. Siniźnie sprzyja też ciepło (20—25°C, w wypadku jednak niektórych patogenów, jak np. Discula pinicola (Naum.) Petrak także znacznie niższa temperatura). Ponadto sprzyjają chorobie wilgoć oraz korniki raniące drzewa i zarazem przenoszące materiał zakaźny. Zamrożone drewno, zarówno w postaci litej, jak i rozdrobnionej, jest w okresie tajania bardziej podatne na zasinienie niż drewno uprzednio nie zamrożone. Czynnikiem sprzyjającym może też być gatunkowa przynależność drzew, np. za wybitnie podatne na siniznę uchodzi drewno Pinus strobus (wejmutki).

Sinizna deprecjonuje materiał drzewny pod wielu względami, m.in. obniżając jego walory estetyczne i niektóre wytrzymałościowe (szczególnie udarność). Ogranicza też tzw. nasycalność drewna. Nie narusza natomiast niemal wcale jego wartości jako drewna konstrukcyjnego. Ochrona ma charakter prawie wyłącznie profilaktyczny. Można ją ująć w następujące punkty:

1. Ograniczenie do minimum czasu (6 tygodni lub mniej) upływającego od wyrębu drzew do ich przetarcia.
2. Powlekanie pastą grzybobójczą lub opryskiwanie cieczami grzybobójczymi o wysokiej koncentracji (np. trzykrotnie lub bardziej stężonymi preparatami wymienionymi w punkcie 4) bielastych części poprzecznych przekrojów kłód wyższych klas jakości, a także pozbawionych kory (zranionych) miejsc na tych kłodach, jeżeli mają one pozostawać dłużej w lesie lub na składzie drewna.
3. Staranne sztaplowanie świeżej tarcicy na wolnym powietrzu, aby mogła szybko wysychać (trzeba przy tym używać wyłącznie wolnych od sinizny przekładek).
4. Chemiczne zabezpieczenie tarcicy (gdy suszenie na wolnym powietrzu nie wystarcza). Świeżo przetartą tarcicę należy na 10—60 sekund zanurzyć w roztworach odpowiednich fungicydów (kąpiel w płynach grzybobójczych). W Polsce zaleca się stosowanie 1,5—2,0% ortofenylofenolanu sodowego (czas trwania — 1 minuta, zużycie 350 g/m² tarcicy). Boyce (1961) wymienia m.in. następujące fungicydy jako skuteczne: Dowcide G (pięciochlorofenolan sodowy, 4%), Lignosan (fosforan miedziowo-etylowy, 0,8%).
5. Zanurzanie surowca drzewnego w zbiornikach wody lub ciągłe opryskiwanie go wodą dla utrzymania poziomu nawilgocenia drewna (co najmniej 80%) uniemożliwiającego porażenie przez grzyby siniznowe.

Źródło: Karol Mańka i Małgorzata Mańka „Choroby drzew i krzewów leśnych” Warszawa 1993