Samosiew górny

Odnowienie naturalne samosiewem górnym jest uwarunkowane odpowiednim przygotowaniem drzewostanu i gleby. Przygotowanie drzewostanu ma na celu pobudzenie drzew do intensywniejszego obradzania nasion, a przygotowanie gleby - uzyskanie stanu korzystnego do przyjęcia nasion. Odnowienie naturalne z samosiewu górnego inicjuje się i kształtuje przez stopniowe przerzedzanie drzewostanu w kolejno wykonywanych cięciach: przygotowawczych, obsiewnych, odsłaniających i uprzątających.

Cięcia przygotowawcze

Zadaniem cięć przygotowawczych jest odpowiednie przerzedzenie drzewostanu w celu zwiększenia ilości światła koronom drzew pozostających. Zmniejszenie zwarcia drzewostanu zwiększa dostęp światła do jego wnętrza, polepsza warunki cieplne oraz wilgotnościowe w glebie i atmosferze wewnątrz drzewostanu. Przerzedzenie drzewostanu przyspiesza obieg substancji pokarmowych, umożliwia silniejszy rozrost koron, a przez to powoduje nagromadzenie większej ilości asymilatów potrzebnych do zawiązania i wykształcenia owoców. Wykonując cięcia należy usunąć z drzewostanu wszystkie drzewa chore i wadliwe. Należy również usunąć drzewa należące do gatunków, których udział w składzie przyszłego drzewostanu jest niepożądany. Następnie doprowadza się skład gatunkowy drzewostanu do pożądanych proporcji, pozostawiając stosunkowo większą liczbę drzew ciężkonasiennych, jako rzadziej obradzających. Cięcia przygotowawcze przeprowadza się zwykle na kilka lat przed zamierzonym odnowieniem. Termin ich stosowania i stopień nasilenia zależy od składu gatunkowego, zwarcia i piętrowej struktury drzewostanu oraz od warunków siedliskowych.

Cięcia przygotowawcze służą również doprowadzeniu gleby do stanu pełnej sprawności, umożliwiającej skiełkowanie nasion. Nagromadzenie zbyt grubej warstwy nie rozłożonej ściółki lub surowej próchnicy, zbyt silny rozrost runa utrudnia przyjęcie nasion. Przerzedzenie silnie zwartych drzewostanów - w szczególności złożonych z gatunków cienioznośnych (buk, jodła) - sprzyja szybszemu rozkładowi ściółki i zmniejszeniu zakwaszenia gleby. Świadectwem uzyskania sprawności gleby jest lekkie zazielenienie się dna lasu. Zbyt silne przerzedzenie drzewostanu może spowodować intensywny rozkład ściółki oraz wywołać pojawienie się w runie roślin światłożądnych, stanowiących niebezpieczną konkurencję dla powstającego samosiewu.

Bujny wzrost runa leśnego zachodzi w szybko prześwietlających się jednopiętrowych drzewostanach gatunków światłożądnych (dąb, sosna). Tutaj przeszkadzającą pokrywę trzeba usuwać narzędziami ręcznymi lub mechanicznymi. Glebę należy przygotować nie tylko w drzewostanach prześwietlonych, lecz wszędzie tam, gdzie nasiona nie mogą przedostać się do gleby mineralnej. Sposób uprawy gleby musi być dostosowany do charakteru pokrywy, warunków glebowych oraz wymagań gatunków drzew podlegających odnowieniu. Przygotowanie gleby przeprowadza się z reguły w roku nasiennym przed opadnięciem nasion (sierpień, wrzesień). Przygotowanie gleby powinno być możliwe zmechanizowane i jak najlepiej wykonane. Optymalne byłoby przerobienie gleby na całej powierzchni przeznaczonej do odnowienia. Mechaniczne przygotowanie gleby przeprowadza się za pomocą pługów leśnych, bron, glebogryzarek, kultywatorów, kolczatek. Narzędzia te zwykle wykonują potrójną rolę: zdzierają pokrywę, spulchniają glebę i mieszają warstwę próchniczną z glebą mineralną. Przy silniejszej pokrywie należy ograniczyć się do częściowej uprawy za pomocą pługa. Ręczną uprawę gleby należy zastosować tam gdzie ukształtowanie terenu lub charakter gleby nie pozwalają na wykorzystanie sprzętu mechanicznego (strome stoki, gleby kamieniste, torfowe) oraz gdy przygotowanie gleby odbywa się na małej powierzchni, wśród dobrze zapowiadających się kęp nalotów i podrostów. Uprawa ręczna jest uprawą częściową gleby, w formie placówek rozrzuconych nieregularnie i polega na zdzieraniu pokrywy oraz przerabianiu jej motykami. Cięcia przygotowawcze oraz przygotowanie gleby do przyjęcia nasion wykonuje się w okresie przygotowawczym, poprzedzającym właściwy okres odnowienia naturalnego samosiewem górnym. Drzewostany prawidłowo hodowane przez cały okres ich życia, a w ostatnich latach przed wyrębem intensywnie pielęgnowane, w zasadzie nie wymagają wykonywania cięć przygotowawczych i mogą od razu wejść w fazę odnowienia.

Cięcia obsiewne

Cięcie obsiewne ma na celu uprzystępnienie kiełkującym nasionom oraz młodym samosiewkom większej ilości ciepła, światła, wilgoci i powietrza czyli stworzenie wschodzącym samosiewkom korzystnych warunków wzrostu i rozwoju w najwcześniejszym okresie ich życia. Do cięcia powinno się przeznaczać drzewa o silnie rozwiniętych koronach, aby uniknąć późniejszego uszkodzenia samosiewu przy wyróbce i zrywce drewna. Wycięcie ich nie powinno powodować powstawania dużych przerw w drzewostanie. Równocześnie usuwa się starsze, wadliwie ukształtowane podrosty oraz przerzedza się zbyt gęsty podszyt czy dolne piętro drzewostanu, stwarzające nadmierne zacienienie dna lasu. Cięcie obsiewne powinno być wykonane po opadnięciu nasion w celu pełniejszego wykorzystania urodzaju. Jeżeli uzyskanie pełnego obsiewu jest wątpliwe z powodu słabszego urodzaju nasion, cięcie obsiewne przeprowadza się bardzo ostrożnie albo wcale się go nie wykonuje. Po opadnięciu nasion, głównie gatunków ciężkonasiennych, należy zwrócić uwagę na równomierność obsiewu. Fragmenty niedostatecznie gęsto obsiane trzeba uzupełnić siewem z ręki nasionami pozyskanymi z gęściej obsianych partii.

Cięcia odsłaniające

Wykonuje się je wtedy, gdy uzyskany samosiew jest dostateczny. Termin pierwszego cięcia zależy od nasilenia poprzednich cięć, od wymagań świetlnych gatunków wchodzących w skład odnowienia i od warunków siedliskowych. Ostrożnie przeprowadzone cięcia obsiewne przyspieszają termin wykonania cięcia odsłaniającego. Więcej uwagi należy w tym okresie poświęcić gatunkom głównym oraz trudniej odnawiającym się, odsłaniając je prędzej, jeżeli są światłożądne, lub zapewniając im dłużej odpowiednią osłonę, jeśli są cienioznośne. Wymagania gatunków domieszkowych, łatwiejszych do odnowienia, są pomijane. Liczbę cięć odsłaniających, ich nasilenie i częstotliwość należy ściśle dostosować do potrzeb odnowienia. Należy uważnie śledzić rozwój nalotu i podrostu; w razie wystąpienia objawów zahamowania wzrostu należy przyspieszyć cięcia. O zahamowaniu wzrostu i rozwoju świadczy ogólny wygląd samosiewu: gęstość i barwa ulistnienia, typ ugałęzienia, a w szczególności stosunek długości pędu wierzchołkowego do długości pędów bocznych, malejący w miarę przedłużania się okresu zacieniania.

Cięcia odsłaniające muszą być wykonywane ze szczególną ostrożnością, ze względu na duże niebezpieczeństwo uszkodzenia lub zniszczenia wschodów, nalotów i podrostów. W celu uniknięcia większych szkód w samosiewach należy odpowiednio zorganizować i rozplanować prace przy ścince, zrywce i wywozie drewna. Najodpowiedniejszą porą prowadzenia cięć odsłaniających jest zima, kiedy gruba pokrywa śnieżna chroni częściowo nalot przed zniszczeniem. Nie powinno się prowadzić cięć w czasie silnych mrozów ze względu na ewentualność dużych strat z powodu łamliwości pędów. Należy zwracać uwagę na kierunki padania drzew; obalane drzewa powinny padać albo w miejsca pozbawione nalotu, albo o nalotach silnie zagęszczonych. W cennych partiach samosiewu wskazane jest ogławianie i podkrzesywanie drzew przed ścięciem w celu zmniejszenia szkód. Niezbędne jest założenie dobrze rozplanowanej i prawidłowo użytkowanej sieci dróg zrywkowych. Kierunek ścinki drzew powinien być ściśle dostosowany do przebiegu tych dróg. Wyznaczenie drzew do ścinki powinno nastąpić w okresie wegetacji, kiedy kępy odnowienia dają się łatwo zlokalizować.

Cięcia uprzątające

Cięcia uprzątające są ostatnią fazą odnowienia. Przeprowadza się je stosownie do potrzeb hodowlanych młodego pokolenia, tzn. wtedy, gdy wartość hodowlana i gospodarcza przydatność powstałych odnowień są zadowalające. Obsiew nasion, jak i rozwój samosiewu nie następują równomiernie. Wpływa to na sposób wykonywania cięć. Kępowe i grupowe rozmieszczenie samosiewów powoduje nierównomierne przerzedzanie drzewostanów przy cięciach odsłaniających. Pojedynczo lub grupowo rosnących drzew macierzystych nie należy zbyt długo przetrzymywać na pniu, gdyż może spowodować to powstawanie tzw. suchoczubów (u dębu) lub zgorzeli (u jodły i buka) oraz wpływać ujemnie na rosnące pod ich osłoną drzewka. Wolne miejsca między kępami samosiewu mogą zostać obsiane w następnym roku nasiennym. Oczekiwanie na ponowny urodzaj raczej nie jest wskazane, gdyż rozrzedzony drzewostan dopuszcza do wnętrza większą ilość światła, co z upływem czasu powoduje pogorszenie warunków kiełkowania nasion. Z tego powodu miejsca takie, przy przewidywanym dłuższym okresie odnowienia (gatunki cienioznośne), powinny być uzupełnione jeszcze w roku obsiewu lub po dokonaniu pierwszego cięcia odsłaniającego. Przy krótszym okresie odnowienia luki w samosiewie, które można wypełnić gatunkami światłożądnymi, uzupełnia się po cięciu uprzątającym.

Samosiew zwykle nie pojawia się równomiernie, lecz kępami lub grupami, zajmując najdogodniejsze miejsca - widniejsze, żyźniejsze, wilgotniejsze i cieplejsze. W takich miejscach samosiewki łączą się w tzw. biogrupy, czyli skupienia drzewek jednego gatunku. W tej formie znajdują najlepsze warunki bytowania i najpewniej zabezpieczają się przed niekorzystnymi wpływami zewnętrznymi oraz konkurencją innej roślinności zielnej i drzewiastej. Dobrze ukształtowana kępa podrostu ma kształt stożka lub kopuły, której środek zajmują drzewka najwyższe, a obrzeża drzewka najniższe. Taką formę kępy uzyskuje się poprzez wykonywanie odpowiednich zabiegów pielęgnacyjnych. Do pozostawienia kwalifikuje się tylko podrost zwarty, dobrze ukształtowany, przedstawiający pełną wartość hodowlaną. Podrost, który przez dłuższy czas znajdował się pod okapem i uległ, zwłaszcza u gatunków światłożądnych, silnemu przygłuszeniu, traci zdolność przyrastania nawet po odsłonięciu i nie nadaje się do wykorzystania w odnowieniu. Samosiew górny powinien znaleźć zastosowanie głównie w drzewostanach złożonych z gatunków cienioznośnych na powierzchniach, na których naloty powstają łatwo i obficie. Właściwymi sposobami zagospodarowania tych drzewostanów, a więc ich użytkowania, odnowienia i pielęgnowania, są rębnie częściowe, stopniowe, rzadziej przerębowe.

Przedstawiona organizacja i charakter cięć oraz przebieg towarzyszącego im procesu odnowienia charakteryzują rębnię częściową.


Źródło: Elżbieta Murat „Poradnik hodowcy lasu” 1999

s/samosiew-gorny.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)