Sprawca: Cronartium ribicola Fisch.

Spotyka się też inne polskie nazwy choroby, jak obwar wejmutkowo-porzeczkowy, rdza wejmutkowo-porzeczkowa, czy rdza pęcherzykowata sosny wejmutki.

Porażeniu ulegają z jednej strony sosna wejmutka (Pinus strobus) oraz wiele innych sosen pięcioigłowych (Pinus monticola, P. lambertiana, P. flexilis, P. cembra v. sibirica), z drugiej zaś różne gatunki porzeczek, głównie Ribes nigrum, i agrest (R. grossularia). W Europie porażone wejmutki stwierdzono po raz pierwszy w 1854 r. w Finlandii. Do 1880 r. choroba rozszerzyła się na całą Europę, a w latach 1907—1910 z niemieckimi i francuskimi sadzonkami wejmutki została zawleczona do Ameryki Północnej, gdzie w rozległych drzewostanach sosen pięcioigłowych wyrządziła i wyrządza nadal olbrzymie straty. Poraża pnie i gałęzie drzew wszystkich klas wieku. W Polsce, z uwagi na nieliczne występowanie wejmutki, ma małe znaczenie gospodarcze (poważniejsze w zachodniej Europie) dla leśnictwa, za to większe dla upraw porzeczek.

Objawy choroby na wejmutce są bardzo zbliżone do powodowanych przez Endocronartium pini albo Cronartium flaccidum na sośnie zwyczajnej, jedynie porażone miejsca na pniach i gałęziach są mniej nabrzmiałe, gdyż hipertrofii ulega tylko łyko, a nie drewno. Na górnej stronie liści porzeczek i agrestu pojawiają się w lecie chlorotyczne (żółtawe) plamy. Na dolnej stronie odpowiadają im skupienia małych plam koloru bursztynu (uredia), a następnie jasnobrunatne kłaczki (telia), długości do kilku mm. Często niemal cała powierzchnia liści pokrywa się tymi tworami, liście zamierają i przedwcześnie opadają.

Sprawcą choroby jest grzyb Cronartium ribicola (Basidiomycotina, Uredinales}. Ecjospory mają wymiary 22—29×18—20 µm, urediospory 21—24×14—18 µm, teliospory 30—60×8—12 µm. Po krótkim okresie spoczynkowym teliospory kiełkują w podstawki, na których od końca lata do jesieni powstają zarodniki podstawkowe, za pomocą których grzyb zakaża wejmutki, o ile są one oddalone od porzeczek nie więcej niż 500 m. Strzępki kiełkowe tych zarodników wnikają bezpośrednio przez ściany komórkowe skórki lub przez szparki oddechowe igieł do ich wnętrza, gdzie tkankami przewodzącymi zmierzają ku pędowi, w którym międzykomórkowo zasiedlają korę, łyko i promienie rdzeniowe. Następnie zaczynają występować kolejno: lekkie nabrzmienia porażonych części pędu, pyknia i ecja. Za pomocą ecjospor grzyb atakuje liście porzeczek, wytwarzając na nich uredia i telia. Tak więc do porażenia wejmutki niezbędne jest odbycie przez patogena pełnego cyklu rozwojowego, ponieważ do zakażenia tej sosny zdolne są jedynie zarodniki podstawkowe powstałe na wyrosłych z teliospor podstawkach. Natomiast porzeczki mogą zostać zakażone albo przez ecjospory, albo przez urediospory (stadium uredium wytwarza szereg pokoleń urediospor w ciągu sezonu wegetacyjnego). Urediospory rozprzestrzeniają chorobę na porzeczkach i mogą też zimować na liściach lub w glebie. Następnego roku już od wiosny mogą znów porażać porzeczki i utrzymać się na nich bez konieczności przenoszenia się na wejmutkę. Z tego powodu rdza wejmutkowo-porzeczkowa jest poważnym problemem w uprawie porzeczek. Wykazano istnienie różnych ras omawianego patogena. Ustalono też, że jego cykl rozwojowy trwa 5—7 lat. Według Roupperta (1937) rdza kory wejmutki występuje także w Tatrach na limbie.

Ochrona przed chorobą polega głównie na tępieniu porzeczek rosnących w pobliżu sosen pięcioigłowych. Wielkie wysiłki idące w kierunku ochrony chemicznej, np. za pomocą antybiotyku Actidione (niebezpiecznego dla ludzi i zwierząt) i w kierunku hodowli odpornościowej, nie przyniosły dotychczas wystarczającego efektu. Oczywiście do dyspozycji pozostają, jak w przypadku rdzy kory sosny zwyczajnej, zabiegi hylotechniczne o charakterze eradykacyjnym i profilaktycznym, jak usuwanie chorych drzew drzewostanu, wprowadzanie domieszek gatunków liściastych itp. W Polsce, co prawda, częściej zachodzi potrzeba ochrony upraw porzeczek i agrestu (niż sosny wejmutki) przed omawianym patogenem, co wymaga zupełnie innego ustawienia praktyki ochroniarskiej (porównaj z rdzą agrestu).

Źródło: Karol Mańka i Małgorzata Mańka „Choroby drzew i krzewów leśnych” Warszawa 1993