Przyczepka falista

Sprawca: Rhizina inflata (Schaff.) Sacc. {= R undulata Fr.)

Choroba występuje w Polsce głównie na pożarzyskach, na których utrudnia lub wręcz uniemożliwia prowadzenie odnowień gatunków iglastych, szczególnie sosny zwyczajnej i sosny czarnej, natomiast nie jest groźna dla daglezji ani dla gatunków liściastych. W zachodniej Europie (Wielka Brytania, Holandia, Francja) ma być groźna głównie dla drzew w wieku 20—30 lat, w Polsce (wg Orłosia) w wieku 2—5 lat.

Objawy

Przyczepka falista

Na glebie leśnej wyrastają (zwłaszcza po pożarach lub miejscach po ogniskach i po wypalaniu chrustu) owocniki grzyba Rhizina inflata. Są one skórkowate, powyginane, okrągławe, płaskie lub nieco wypukłe, zabarwione najpierw brunatno, potem czekoladowobrązowe z jasnym paskiem na brzegu. Ich brzegi są żółtawe, u starszych egzemplarzy podwinięte pod spód. Średnica tych owocników (sporokarpów) wynosi 2—6 cm. Owocnik jest przymocowany do gleby za pomocą licznych sznureczkowatych tworów grzybniowych (rizoktonii), rosnących pionowo w dół od spodniej strony owocnika: są one za młodu delikatnie kremowe lub żółte, później ciemniejsze i mają grubość 1—2 mm. Owocniki rozrzucone są na powierzchni gleby pojedynczo lub tworzą kręgi. W przypadku silnego wystąpienia przyczepki może być kilkadziesiąt sporokarpów na jednym metrze kwadratowym. Są wytwarzane późnym latem (od sierpnia) i zazwyczaj ulegają rozkładowi podczas zimy. Czasem jednak można zauważyć ich poczerniałe resztki jeszcze w następnym roku. Na terenie, na którym wystąpiły po pożarze owocniki, można się spodziewać zamierania sadzonek drzew iglastych wprowadzanych tam w ramach odnowień. Według spostrzeżeń niektórych praktyków liczniej wypadają sadzonki jednoroczne niż dwulatki.

Omawiana choroba jest niekiedy nazywana „chorobą czarcich kręgów”, ponieważ przyczynia się do zamierania drzew, które szerzy się z jednego miejsca (np. po ognisku) i prowadzi do powstawania „kręgów” z martwymi drzewami w centrum i zamierającymi na obwodzie. Na korzeniach zaatakowanych drzew występują małe nekrotyczne plamy w miejscach, przez które nastąpiło zakażenie. Liczba i rozmiar plam rosną stopniowo, aż do zabicia korzenia. Na powierzchni zaatakowanych korzeni rizoktonie sprawcy splatają się w siateczkę. Na wszystkich siedliskach (oprócz najbardziej odpowiadających danemu gatunkowi drzewa) śmierć głównych korzeni prowadzi do zmniejszenia przyrostu drzewa, a często też do przedwczesnego obradzania szyszek. Dalsze zamieranie korzeni powoduje śmierć drzewa. Choroba nie występuje na ogół w drzewostanach przed wkroczeniem do nich z zabiegami pielęgnacyjnymi. Dopóki grupa („krąg”) chorych drzew jest aktywna, coraz to nowe drzewa zaczynają chorować na jej obwodzie. Owocniki wytwarzają się wtedy w nieregularnych, nieciągłych kręgach pomiędzy chorującymi drzewami. Po paru latach grzyb przestaje się rozprzestrzeniać, a do tego czasu porażona grupa drzew osiąga zwykle wielkość do 0,1 ha. Większe grupy bywają połączeniem dwóch lub więcej wspomnianych grup drzew. Luki powstające wskutek działania przyczepki podobne są do luk powodowanych przez działanie huby korzeni.

Sprawca

Sprawca jest pasożytem względnym i może występować w iglastych lasach nie powodując choroby. Jest znany głównie jako grzyb pyrofilny, czyli „ogniolubny”, a więc związany w swym rozwoju z ogniem i tym samym z wysoką temperaturą. Rhizina inflata (Ascomycotina, Helotiales) wytwarza owocniki w postaci wyżej opisanych miseczek, których górna (brązowa) strona jest w całości pokryta hymenium workowym, czyli palisadą worków i wstawek. W maczugowatych workach o wymiarach do około 300×13 µm powstają zarodniki workowe mierzące 22—30×6—7 µm, które są jednokomórkowe, wrzecionowate, silnie wydłużone. Zarodniki te mogą przelegiwać w glebie parę lat, a kiełkują najlepiej w temperaturze 35—45°C. Kiełkowaniu askospor sprzyjają również wydzieliny żywych korzeni drzew iglastych. Bazę pokarmową dla grzybni stanowią zwykle korzenie pniaków po świeżo ściętych drzewach (np. w pobliżu ognisk), ale grzyb może też wykorzystać do tego celu korzenie jeszcze stojących żywych drzew iglastych.

Warunki sprzyjające

Chorobie sprzyjają kwaśny odczyn gleby i obecność w niej żywych korzeni drzew iglastych, a przede wszystkim zadziałanie wysokiej temperatury (35—45°C), dzięki której przeżywa w glebie jedynie patogen, podczas gdy inne grzyby glebowe (w tym także antagonistyczne w stosunku do niego) znikają z gleby na pewien okres.

Ochrona

Ochrona polega na przestrzeganiu niżej wymienionych zasad.

  1. Najlepiej jest nie odnawiać powierzchni po pożarach przez dwa lata.
  2. Należy unikać wypalania chrustu na powierzchniach zrębowych poza okresem zimowym.
  3. W okresach zagrożenia chorobą nie rozpalać w lesie ognisk w czasie przerw w pracy i posiłków (ani dla żadnego innego celu).
  4. Gdy prace odnowieniowe po pożarze są pilne, można je przyspieszyć przez:
  • usunięcie pniaków z korzeniami,
  • zgarnięcie z powierzchni zrębowej resztek drewna popożarowego na wały,
  • wykonanie głębokiej orki,
  • bezzwłoczne wykonanie sadzenia.

Źródło: Karol Mańka i Małgorzata Mańka „Choroby drzew i krzewów leśnych” Warszawa 1993

p/przyczepka-falista.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)