OLSZA ZIELONA (kosa olcha) — Alnus viridis (Chaix) Lam. et DC.

Główny obszar jej rozsiedlenia stanowią Alpy i Karpaty, góry południowych Niemiec (Schwarzwald) i Las Czeski. Nie występuje w Wogezach, Lesie Bawarskim i Sudetach. Rośnie także w Azji (Syberia) i Północnej Ameryce (Materiały ETH). Główny obszar jej występowania rozciąga się powyżej 1300 m npm; w Karpatach od 1000 do 1800 m npm (maksymalnie 2100 m), a w Alpach od 1500 do 2000 m npm (maksym. 2800 m). Optymalne warunki znajduje na mokrych, zacienionych stokach północnych i zachodnich ekspozycjach w Alpach i Karpatach.

W Polsce występuje w Bieszczadach. Naturalne zarośla olszy kosej występują jedynie w grupie Halicza i Tarnicy oraz na Wielkiej Rawce. Duże kompleksy zarośli olszowych, naturalnych i wtórnie rozwiniętych na siedliskach leśnych, grupują się na północnych zboczach Wielkiej Rawki, na Bukowym Berdzie, Krzemieniu, Haliczu, Tarnicy i Rozsypańcu. Niewielkie jej grupy lub nawet łany spotyka się zatem na wszystkich wyższych szczytach (Zarzycki 1963).

Zajmuje wilgotne, zacienione zbocza stref subalpejskich (Materiały ETH). W Bieszczadach występuje na zboczach i w żlebach ponad górną granicą lasów bukowych (Zarzycki 1963).

Gatunek światłożądny do półcienistego; może wzrastać pod rozluźnioną osłoną modrzewia (Materiały ETH).

Gatunek niewymagający, znosi niskie temperatury wyższych położeń górskich (Materiały ETH, Mayer 1977).

Pod tym względem ma wysokie wymagania, lubi wilgotne powietrze, kotlinki na stokach i spływającą wodę po zboczach. W suchszych partiach zboczy Alp wypiera ją kosówka (Materiały ETH). Unika stale podmokłych terenów. W Bieszczadach, gdzie brak kosówki, olsza zielona zajmuje zarówno wilgotne żleby, jak i suche, kamieniste zbocza (Zarzycki 1963).

Optymalne warunki wzrostu znajduje na lekkich glebach brunatnych, wilgotnych, przepuszczalnych, bogatych w składniki odżywcze (często ubogich w wapień), biologicznie bardzo aktywnych (obecność dżdżownic) (Mayer 1977). W Alpach rośnie na ciągach lawinowych, na stromych stokach z glebą inicjalną, w łożyskach strumyków. Lubi płynące, spadające wody, unika wód zastojowych, woli wilgotne, stabilne, kamieniste podłoże. Występuje częściej na glebach o podłożu krzemionkowym, ze względu na równomierne zaopatrzenie w wodę. W Bieszczadach rośnie na glebie skrytobielicowej (Materiały ETH, Zarzycki 1963).

Olsza zielona w Bieszczadach występuje w dwóch zbiorowiskach: borowym i ziołoroślowym (Zarzycki 1963).

Jest wrażliwa na upały i susze (Materiały ETH).

Jako krzew dorasta do 2 m wysokości. W warunkach optymalnych przyjmuje formę małego drzewka 3-6 (8) m (Mayer 1977). Najstarszy badany przez Zarzyckiego (1963) okaz olszy zielonej liczył 43 lata.

Olsza zielona jest w górach cennym gatunkiem ochronnym, zapobiega na obszarach zagrożonych lawinami uszkodzeniom gleby i erozji. Nie jest jednak krzewem, który chroni bezpośrednio przed lawinami, ze względu na łatwe obsuwanie się z niej śniegu. Olsza zielona jest wykorzystywana do zapobiegania powstawaniu usuwisk na terenach erozyjnych. Jako gatunek pionierski, przy zalesianiu wilgotnych gleb terenów wyższych położeń górskich (Bieszczady) przyczynia się do odwadniania i pełni rolę melioracyjną. Pod luźną osłoną olszy kosej odnawiają się świerk i modrzew, jest więc ona gatunkiem przedplonowym. Tworzy często naturalne zbiorowiska pionierskie, poprzedzające sukcesję lasu jaworowo-bukowego. Wskazuje to na możliwość wykorzystania olszy zielonej jako przedplonu dla wymienionych gatunków (Zarzycki 1963). W Bieszczadach należy ją wykorzystywać przy odtwarzaniu górnej granicy lasu.

Olsza rozmnaża się naturalnie przez samosiew wszędzie tam, gdzie nie napotyka konkurencji roślin, a także wegetatywnie, dając odrośla korzeniowe (Zarzycki 1963, Mayer 1977). Odnawiając ją należy więc wykorzystać sadzonki powstałe ze zrzezów korzeniowych. Olsza zielona nie nadaje się do zalesiania suchych stanowisk z glebami szkieletowymi (stanowiska kosówki) (Materiały ETH, Mayer 1977).

Źródło: Jaworski A. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” Kraków 1995