OLSZA CZARNA — Alnus glutinosa Gaertn.

Olsza czarna występuje w całej Europie, a także Azji i północnej Afryce. W Alpach dociera do wysokości 1800 m npm (Górny Engadyn), w Karpatach Południowych do 1300 m npm. Optymalne warunki wzrostu znajduje we wschodniej części zasięgu, w krajach nadbałtyckich, w Polsce, w Białorusi i na Ukrainie (Materiały ETH, Svoboda 1957). Olsza czarna w Polsce jest typowym gatunkiem nizinnym. Występuje na niżu w północnej i środkowej części kraju i na południu. W górach rośnie rzadko, nie przekraczając w zasadzie 400-500 m npm. Jednostkowo sięga do piętra regla dolnego, dochodząc prawie do 1000 m npm (Pancer Koteja, Zarzycki 1980).

Olsza czarna rozwija się dobrze w klimacie umiarkowanym i ciepłym (średnie temperatury roku od 4,0 do 7,5°C i opady 400-700 mm). Lubi wilgotne powietrze. Jest ona gatunkiem mrozoodpornym, znosi temperatury poniżej 40°C; absolutne minimum dla tego gatunku wynosi 49°C (Pancer Koteja, Zarzycki 1980).

Należy do drzew znoszących w młodości lekkie ocienienie, lepiej niż modrzew europejski, brzoza brodawkowata czy sosna. Nie rośnie jednak nigdy pod okapem innych drzew. W pierwszych latach życia odpowiada jej osłona górna, później jednak wykazuje bardzo szybki wzrost tylko przy dużym dostępie światła (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Ma ona skromne wymagania cieplne i jest wytrzymała na skrajnie niskie temperatury zimowe. W zmrozowiskach lub odsłoniętych stanowiskach naloty i podrosty olszowe cierpią od przymrozków wiosennych, a także od suchych, chłodnych wiatrów w okresie budzenia się do wegetacji (Tyszkiewicz, Obmiński 1963).

Olsza czarna ma wysokie wymagania pod względem wilgotności powietrza i gleby. Znosi dużą wilgotność najlepiej spośród naszych gatunków. Dla dobrego wzrostu wymaga wody przepływowej, ale może też występować na terenach z wodą zastojową, unika terenów suchych (Materiały ETH, Włoczewski 1968).

Jest ona drzewem terenów nadrzecznych i obniżeń, typowych dla bagien. Obumiera na torfach wysokich (brak składników pokarmowych), unika gleb piaszczystych i wapiennych. Najlepiej udaje się na próchniczych, stale świeżych, aż do mokrych, głębokich glebach gliniastych z dostępnymi wodami gruntowymi; znosi dobrze zatapianie. Olsza czarna zajmuje gleby, których cechą jest z reguły duże uwilgotnienie. Dla dobrego wzrostu wymaga wody przepływowej, gleb głębokich, organogenicznych. Na glebach torfowo-murszowych, gytiowo-murszowych i murszowo-mineralnych występuje w olsie jesionowym z jesionem, wiązem i brzozą omszoną; na torfach niskich gytiowo-murszowych i murszowo- glejowych w olsie rośnie z jesionem, świerkiem i brzozą omszoną. Olszyny rosną także na madach, przy rzekach i strumieniach oraz na glebach brunatnych z dębem szypułkowym, grabem i jesionem. Wiosną teren występowania olszy czarnej jest często zalany wodą. Olsza czarna jest wrażliwa na przesuszenie. Skład mechaniczny gleb ma dla niej niniejsze znaczenie, rośnie ona bowiem na glebach torfiastych i piaszczysto gliniastych oraz na lekkich glinach. Rośnie zarówno na glebach bezwęglanowych, jak i zasobnych w węglan wapnia, ale unika gleb kwaśnych (Pancer Koteja, Zarzycki 1980).

W środkowych i dolnych biegach rzek, nad jeziorami i w zagłębieniach terenu olsza czarna jest jednym z głównych gatunków na siedliskach lasu mieszanego bagiennego, olsu i olsu jesionowego. Charakter domieszki produkcyjnej może pełnić na siedliskach: lasu łęgowego, lasu mieszanego wilgotnego i lasu wilgotnego. Jako cenna domieszka pomocnicza jest wprowadzana na siedliskach boru: wilgotnego, bagiennego, mieszanego wilgotnego, mieszanego bagiennego oraz lasu mieszanego wilgotnego i lasu wilgotnego (Zasady hodowli lasu).

Olsza czarna ulega często szkodom od śniegu i sadzi, powodujących złamania wierzchołka i wygięcia pnia. Młode olsze cierpią niekiedy od późnych przymrozków. Jest wrażliwa na upały i susze (Materiały ETH).

Wrażliwość na zanieczyszczenia przemysłowe

Olsza czarna jest uznawana za gatunek mniej wrażliwy na zanieczyszczenia powietrza HF (Akkermann 1987, Greszta 1987), wrażliwy (grupa II) na SO2 i bardzo wrażliwy na działanie amoniaku (Pancer Koteja, Zarzycki 1980). Wykazuje natomiast pewną odporność na zanieczyszczenia pyłowe zawierające metale ciężkie. I tak wypady sadzonek tego gatunku stwierdzono dopiero przy 8% zawartości pyłów ołowiowo-miedziowych, a więc podobnie jak i dąb szypułkowy, który wykazał jednak większą przeżywalność, osiągając jednocześnie lepsze przyrosty wysokości (Greszta 1983a i b). Od obu wyżej wymienionych gatunków mniej odporne, spośród drzew liściastych, okazały się buk i jawor.

Olsza czarna jest także stosunkowo odporna na pyły kadmowo-ołowiowo-cynkowe (próg toksycznego oddziaływania wystąpił między 1 a 3% pyłów w glebie). Dla dębu szypułkowego granica ta wynosi 5%, a w przypadku buka i jawora poniżej 1% pyłów wprowadzonych do gleby. W środowiskach silnie skażonych działalnością człowieka jest ona wrażliwa na zasolenie (Pancer Koteja, Zarzycki 1980). W praktyce stosowana jest do zazieleniania hałd, terenów zniszczonych mechanicznie i terenów poprzemysłowych. W zalesieniach i przebudowie zalecana do szerokiego stosowania na wilgotnych siedliskach z uwagi na odporność na uszkodzenia w rejonach przemysłowych (Greszta 1987).

Przyrost w pierwszych 5 latach jest najintensywniejszy, do 20 roku spada do 3/4, w wieku 30 lat do 1/3, a od 40 roku osiąga zaledwie 1/6 wartości przyrostu początkowego. Najwyższa średnia wysokość wynosi 33 m. Maksymalny przyrost grubości następuje około 40 roku życia. Rzadko jednak osiąga ponad 50 cm pierśnicy. Zwykle nie przekracza 100-120 lat życia (Materiały ETH).

Produkcyjność i wymiary drzew dla olszy czarnej I bonitacji są następujące (według Schwappacha) (Szymkiewicz 1971):

Źródło: Jaworski A. „Charakterystyka hodowlana drzew leśnych” Kraków 1995