Jodła pospolita

Abies alba MILL. (A. pectinata DC.) — jodła pospolita

Drzewo to osiąga wysokość 40—50 m, pierśnicę 1,5 m; w młodości ma koronę stożkowatą, w starszym wieku walcowatą, na szczycie spłaszczoną wskutek szybszego przyrastania pędów bocznych niż pędu głównego, tworzącą tzw. bocianie gniazdo.

Pień jodły jest prosty, wykształcony w wyraźną pełną strzałę, która oczyszcza się z gałęzi na znacznej wysokości od ziemi.

Kora w młodości jest gładka, białoszara, na starość pęka niezbyt regularnie w prostokątne płytki, tworząc korowinę. W korze znajdują się pęcherzyki żywiczne. Młode pędy są szare, pokryte grubymi włoskami. Pąki jajowate, bez żywicy, brązowe. Igły długości 1,5—3 cm są płaskie, ciemnozielone, błyszczące, na dolnej stronie z dwoma białymi paskami woskowatego nalotu w miejscu występowania aparatów szparkowych, ułożone zwykle płasko, grzebieniaste w dwóch warstwach — w dolnej igły dłuższe niż w górnej. Wierzchołki igieł wycięte (z dwoma ząbkami). Na pędach górnych, ze wszystkich stron równomiernie oświetlonych, igły zwykle są ustawione szczotkowato (nastroszone), grube i zaostrzone. Trwałość igieł wynosi 8-11 lat.

Kwiaty męskie zebrane są w żółte, wałeczkowate szyszeczki, wyrastające licznie na górnej stronie pędów w kątach igieł. Kwiaty żeńskie tworzą zielone szyszeczki, umieszczone pojedynczo na górnej stronie pędów, przeważnie w górnej części korony. Kwitnie w kwietniu i na początku maja. Szyszki walcowate 10-14 cm długości i 3-5 cm grubości; dojrzewają tego samego roku we wrześniu i rozsypują się w październiku. Na drzewie pozostałe stercząca os szyszki (trzpień). Łuski nasienne na brzegu zaokrąglone, łuski okrywowe wąskie i nieco dłuższe, koniec ich zakończony jest języczkowato wystaje ponad łuski nasienne i jest odgięty ku dołowi.

Nasienie jest trójkątne, długości ok. 10 mm, z szerokim trójkątnym skrzydełkiem barwy brunatnofioletowej, dwa razy dłuższym od nasienia i zachodzącym brzegami na jego drugą stronę. Zawiera pęcherzyki z płynną żywicą. Jeden kg zawiera 15-17 tys nasion. Zdolność kiełkowania świeżych nasion wynosi 60-80 %; w ciągu roku szybko spada. Lata nasienne u jodły powtarzają się co 3-5 lat, w górach zas co 5-8 lat. Pojedynczo rosnące drzewa obradzają już w 30 roku życia, a w drzewostanie, w zwarciu - około 50-70 roku. Nasiona po wysiewie kiełkują po 20-30 dniach; młoda siewka ma 5, czasem 6 liścieni które są ułożone promieniście i mają białe paski aparatów szparkowych na górnej stronie. System korzeniowy jodły jest głęboki i silnie rozwinięty; składa się z korzenia palowego oraz z 3-5 silnych bocznych korzeni, wskutek czego nie cierpi ona od wiatrów wywalających Na glebach płytkich ulega on z konieczności spłaszczeniu. Żyje długo, do 300-400 lat, a w pojedynczych wypadkach nawet do 700 lat lat.

Jodła pospolita jest gatunkiem doskonale znoszącym ocienienie; ma wszystkie cechy gatunku cienistego, a mianowicie: koronę gęstą i zwartą, cienką korę, silnie ocienia glebę, jest ciężkonasienna, za młodu (do 8 roku życia) rośnie powoli. Okres pędzenia rozpoczyna się około 15—16 roku życia i trwa do 100 lat; wzrost na wysokość ustaje w wieku 200 lat. Jodła jest wymagająca pod względem warunków siedliskowych; wymaga gleby dostatecznie głębokiej, żyznej, świeżej oraz odpowiedniej wilgotności powietrza. Najlepiej udaje się na krzemionkowych, ubogich w wapno glebach gliniastych, źle rośnie na suchych piaszczystych, ciężkich gliniastych, nieprzepuszczalnych glebach; unika gleb podmokłych i bagiennych. Jodła jest wrażliwa na niskie temperatury i przy małej wilgotności powietrza cierpi na skutek mrozów; nie lubi zbyt wielkich wahań temperatury między zimą a latem. Jest bardzo wrażliwa na zanieczyszczenie powietrza.

Rozmieszczenie jodły pospolitej ogranicza się do terenów Europy o klimacie umiarkowanym; unika ona zarówno północnych, jak i kontynentalnych, wschodnich krajów. Jest to drzewo gór środkowej i południowej Europy. Rośnie w Pirenejach, Apeninach, w łańcuchu Jury, Alpach, Wogezach, Szwarcwaldzie, Lesie Bawarskim i Czeskim, Górach Kruszcowych, Sudetach, Karpatach i na Półwyspie Bałkańskim aż do północnych granic Grecji i gór Rodopów. Na niżu rośnie tylko w Polsce i we Francji (Normandia).

W Polsce jodła rośnie w południowej części kraju, przede wszystkim w Sudetach, Karpatach, Górach Świętokrzyskich i na Roztoczu. Obok buka jest gatunkiem lasotwórczym dla piętra dolnoreglowego (od 500—1100 m n.p.m.). Tworzy tam lite drzewostany lub bardzo często mieszane z bukiem i świerkiem. W Tatrach sięgają one do 1450 m. W Górach Świętokrzyskich charakter lasu zbliżony jest do karpackiego. Jodła rośnie tam z bukiem lub nieraz tworzy drzewostany lite, rzadziej w zmieszaniu z sosną lub świerkiem. Obejmuje swym naturalnym zasięgiem mniej więcej trzecią część ogólnego obszaru Polski.

W Polsce jodła osiąga północną granicę swego rozmieszczenia. Linia zasięgu przebiega od zachodu na południowy wschód. Zaczyna się na Dolnym Śląsku od Żar, kieruje się na Szprotawę, Żmigród, Ostrów Wielkopolski, Kalisz, Łódź i Skierniewice, dalej skręca w kierunku na południe na Rawę Maz., przecina Pilicę i idzie na Opoczno, Radom, Dęblin, Kazimierz, Lublin, Zamość i Tomaszów Lubelski. Przechodzi granicę państwa w okolicy Rawy Ruskiej, a następnie zawraca i przez Lubaczów, Jarosław i Przemyśl ponownie zmierza do granicy. Poza tym zwartym zasięgiem wyspowe stanowiska jodły znajdują się pod Łukowem (rezerwaty Jata i Topór). Najbardziej wysunięte na północny wschód stanowisko jodły znajdowało się Puszczy Białowieskiej (uroczysko Dziki Nikor), poza obecnymi granicami Polski. Obecnie jodła jest gatunkiem zmniejszającym zasięg, a nawet wręcz ginącym na niektórych terenach, nie tylko na naszych obszarach, lecz także w krajach położonych na zachód od Polski; w związku z tym hodowla jej wymaga dużej pieczołowitości i staranności.

Jodła, jako gatunek cienisty, doskonale odnawia się z samosiewu pod drzewostanem macierzystym. Dobrze ocienia glebę, przez co wpływa dodatnio na poprawienie warunków siedliskowych, a w zespołach leśnych z innymi gatunkami zwiększa ich wydajność.

Drewno jodły jest jasnożółte, miękkie, lekkie i nie zawiera przewodów żywicznych. Jest ono elastyczne i trwałe, nie tworzy ciemno zabarwionej twardzieli; pod względem wartości technicznej nie ustępuje drewnu świerka. Jodła, w przeciwieństwie do innych gatunków, jest mało zmienna; nie stwierdzono dotychczas występowania ras klimatycznych.

j/jodla-pospolita.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)