Jesion wyniosły Fraxinus excelsior - nasiona
Biologia kwitnienia jesionu wyniosłego jest złożona. Uważa się go, niezbyt słusznie, za gatunek dwupienny. Budowa kwiatu jest bardzo prosta: okwiatu brak, pozostają dwa pręciki i słupek, składający się z zalążni i rozdwojonego znamienia. Pręciki lub słupki są często niedokształcone; oprócz drzew z kwiatami poligamicznymi zdarzają się więc też drzewa tylko męskie lub tylko żeńskie. Kwiaty są zebrane w krótkie, dość luźne kwiatostany - wiechy. Pojawiają się na wiosnę, na krótko przed rozwojem liści. Kwiaty są zapylane przez wiatr (anemofilia). Po zapłodnieniu powstają owoce wyposażone w skrzydełko - skrzydlaki.
Owoce-skrzydlaki zebrane w wiechy, kończą rozwój we wrześniu - październiku; barwa w sierpniu jeszcze zielona przechodzi jesienią stopniowo w brązową. Długość skrzydlaków dochodzi do 4 cm, szerokość do 6-8 mm. Każdy skrzydlak zawiera jedno nasienie, w którego wnętrzu, w białawym bielmie rozwija się zarodek, osiągający w końcu mniej więcej połowę swej ostatecznej długości. Zarówno w Polsce, jak i we Francji, wydłużanie się zarodka ustaje jesienią; jego długość dochodzi wtedy do 45-55% długości nasienia. Ta proporcja ulega na obszarze zasięgu naturalnego jesionu zmianom przy przesuwaniu się z północy ku południu - zarodki proweniencji południowych są jesienią dłuższe. Nasiona jesionu wyniosłego należą do kategorii „recalcitrant”, gdyż dobrze znoszą podsuszanie, zwłaszcza po zbiorze w stanie pełnej dojrzałości.
Jesion zaczyna obradzać owoce we Francji w wieku 25 - 30 lat, w Polsce w wieku około 40 lat, a drzewa pojedynczo stojące już w wieku 20 lat. Owocowanie jest zazwyczaj obfite i regularne (co 1-3 lat).
Fraxinus excelsior. Cechy charakterystyczne skrzydlaków
Masa 1000 nasion (skrzydlaków) | 65-100 g |
Liczba skrzydlaków w 1 kg | 10500-15500 szt. |
Masa 1 hl skrzydlaków | 15-20 kg |
Do zbioru przystępuje się po zbrązowieniu skrzydlaków w październiku - listopadzie, jeszcze przed okresem ich naturalnego opadania z drzew. Na niektórych drzewach skrzydlaki wiszą aż do końca zimy. Niekiedy zbiór jest przeprowadzany już w końcu sierpnia lub z początkiem września, gdy skrzydlaki są jeszcze zielone. Po zbiorze „na zielono” należy je wysiać natychmiast, gdyż nie nadają się do przechowywania, ze względu na niepełną jeszcze akumulację rezerw pokarmowych. Jak się okaże, nasiona jesionu wyniosłego nie kiełkują, jeśli nie doznały w stanie napęczniałym najpierw oddziaływania ciepła przez okres kilkumiesięczny, a potem oddziaływania chłodu przez podobny okres. Nie jest słuszny pogląd, że spoczynek nasion zebranych „na zielono” jest mniej głęboki niż spoczynek nasion ze skrzydlaków już brązowych. Owoce nie w pełni dojrzałe można bowiem wysiewać znacznie wcześniej, by zapewnić im w glebie, jeszcze przed nastaniem chłodów, warunki sprzyjające wydłużaniu się zarodka (faza ciepła). Spoczynek może wtedy ustępować w okresie od późnej jesieni do najbliższej wiosny (faza chłodna).
Faza ciepła, najlepiej w temperaturze dowolnej zakresu 15-20°C, decyduje o zdolności kiełkowania nasion na wiosnę. Z tego też powodu wyniki siewów wczesnych, dokonywanych pod koniec lata, są często zróżnicowane. Można to zrozumieć uwzględniając fakt, że w pewnych warunkach wydłużanie się zarodka nie przebiega w glebie prawidłowo (zbyt niskie temperatury, wysychanie gleby połączone z odwadnianiem się nasion, przedwczesne zamarzanie gleby). Nasiona pozostają wtedy nadal w stanie spoczynku, a gotowość do kiełkowania osiągają nie na pierwszą, lecz dopiero na drugą wiosnę po siewie.
Chcąc uniknąć ryzyka związanego z siewem skrzydlaków zebranych „na zielono”, zaleca się ich zbiór dopiero w październiku lub listopadzie, po przyjęciu barwy brązowej. Na siew jesienny jest wtedy już zbyt późno, skrzydlaki należy więc podsuszyć i przechowywać. W szkółce można je wysiewać po przysposobieniu do kiełkowania, które w zależności od miejsca pochodzenia trwa 22-32 tygodnie. Wschody przypadają wtedy najwcześniej na drugą wiosnę po zbiorze.
Opadanie skrzydlaków z drzew zaczyna się późno, niekiedy przeciąga się na całą zimę, a nawet do wiosny. Zbiera się je zazwyczaj ręcznie z drzew stojących lub ściętych. Wiechy skrzydlaków lub gałązki z wiechami obcina się lub obcina i zrzuca na ziemię, na rozłożone na niej płachty. Skrzydlaki przebiera się wstępnie już w drzewostanie, usuwając przy tej okazji gałązki i liście. Na miejsce przechowywania transportuje się skrzydlaki w workach, nie dopuszczając do ich samozagrzania. Przed przechowywaniem zawsze jednak należy oddzielić (ręcznie lub mechanicznie) skrzydlaki od nieusuniętych jeszcze zanieczyszczeń: gałązek, osi kwiatostanowych i szypułek. W Niemczech korzysta się przy zbiorze gdzieniegdzie z mechanicznych otrząsaczy, co ułatwia zbiór; skrzydlaki zgarnia się wtedy z siatek plastikowych rozpostartych pod drzewami. Zbiór przez otrząsanie wymaga jednak pogody bezwietrznej i suchej.
Po przewiezieniu na miejsce przechowywania wilgotność skrzydlaków jest jesienią zwykle duża, nieraz dochodzi do 50-60%. Najpierw doczyszcza sieje gruntownie, a następnie rozrzuca w miejscu suchym cienką warstwą. Częste przegarnianie zabezpiecza świeżo pozyskane skrzydlaki przed samozagrzaniem.
Skrzydlaki zebrane „na zielono”, przeznaczone do natychmiastowego siewu, nie znoszą podsuszania, należy je więc wysiać jak najprędzej. Skrzydlaki dojrzałe barwy brązowej są zazwyczaj przeznaczone do przechowywania; należy je więc podsuszyć w temperaturze bliskiej 20°C, doprowadzając ich wilgotność do 8-10%. Nasiona jesionu znoszą częściowe odwodnienie, należą przecież do kategorii „orthodox”. Podsuszanie skrzydlaków leżących w przewiewnym miejscu przebiega skutecznie, choć powoli. Ich odwadnianie można przyspieszyć, korzystając z wymuszonego strumienia powietrza o temperaturze 20°C. Tym sposobem można skrzydlaki podsuszać sposobem ciągłym lub z przerwami. W Polsce warunkiem zaliczenia partii nasion jesionu do średniego poziomu czystości jest doczyszczenie do 90-94%.
Możliwych jest kilka sposobów postępowania.
Sposób klasyczny stosowany jest z powodzeniem w laboratoriach (Kórnik i Nancy) od szeregu lat. Odskrzydlanie skrzydlaków jest zbędne. Po podsuszeniu w temperaturze 18-20°C do wilgotności 8-10% umieszcza się je w pojemnikach szczelnie zamykanych i przenosi do chłodni o temperaturze ujemnej ( — 3 do — 5°C). W takich warunkach można je przechowywać bez spadku zdolności kiełkowania przez co najmniej 10 lat. Nasiona tak przechowywane pozostają nadal w stanie spoczynku, a do kiełkowania przysposabia się je w podłożu stratyfikacyjnym lub bez niego dopiero po przechowaniu, rozpoczynając przysposabianie na 32 tygodnie przed siewem.
U jesionu wyniosłego mamy do czynienia z nie w pełni wyrośniętym zarodkiem, na co nakłada się jeszcze hamowanie kiełkowania przez obecność owocni i głęboki spoczynek samego zarodka. Nasiona jesionu (w skrzydlakach) podlegają więc wielokrotnej blokadzie, w efekcie nie osiągają gotowości do kiełkowania zanim nie przejdą przez odpowiednie przysposobienie przed siewem. W przypadku wczesnojesiennego siewu skrzydlaków zebranych „na zielono” lub wiosennego siewu skrzydlaków w pełni dojrzałych, nasiona mogą napotkać w glebie warunki sprzyjające wydłużeniu się zarodka i ustąpieniu spoczynku.
Nasiona zebrane przedwcześnie skiełkują być może na najbliższą wiosnę po wysiewie. W przypadku nasion dojrzałych następuje ich półtoraroczne przelegiwanie w glebie. Bardziej wskazane jest zatem przezwyciężenie wspomnianych wyżej blokad w warunkach w pełni kontrolowanych.
Osiągnięcie gotowości do kiełkowania wymaga, w zależności od geograficznego pochodzenia nasion: 22-32 tygodni przysposabiania w stanie napęczniałym, 6-16 tygodni w temperaturze 15-20°C dla wydłużenia się zarodka, a następnie 16 tygodni w 3°C dla ustąpienia jego spoczynku. Czas trwania fazy ciepłej może zależeć od partii nasion i stąd podlegać zmianom, jednakże tylko nielicznym partiom wystarcza 6-9 tygodni oddziaływania ciepła. Przeważająca większość partii nasion wymaga 16-tygodniowej stratyfikacji ciepłej. Można oczywiście czas trwania fazy ciepłej dostosować do każdej, indywidualnej partii nasion, śledząc wydłużanie się zarodka na podłużnych przekrojach nasion, w miarę upływu czasu trwania stratyfikacji.
Można też obserwacje te uzupełnić ewentualnie pomiarami pod lupą binokularową; w miarę zbliżania się u większości nasion indeksu zarodkowego (stosunku długości zarodka do długości nasienia) do 80-90% można zakończyć stratyfikację ciepłą i przenieść stratyfikowane nasiona w warunki chłodne na co najmniej 16 dalszych tygodni. Jeżeli jednak kontrola względnej długości zarodków w fazie ciepłej nie jest możliwa, lub jeśli daną partię skrzydlaków przysposabia się po raz pierwszy, należy zastosować jako standard 16-tygodniową stratyfikację ciepłą z następującą po niej 16-tygodniową stratyfikacją chłodną.
Przedsiewne dwufazowe przysposabianie skrzydlaków (lub wyjętych z nich nasion) można przeprowadzić dwoma sposobami: w podłożu lub bez niego.
Chodzi tu o klasyczną stratyfikację. Skrzydlaki pobierają wodę i pęcznieją w kontakcie z wilgotnym podłożem (np. wilgotny miał torfowy zmieszany z piaskiem w stosunku objętościowym 1:1 lub 2:1). W podłożu tym skrzydlaki pozostają przez cały czas trwania fazy ciepłej (15 - 20°C) i chłodnej (3°C). W razie potrzeby na samym początku przed stratyfikacją zaprawia się je na sucho fungicydem (składnik aktywny oksychinolinian miedzi 0,5 g/kg lub tiuram 3-4 g/kg).
W warunkach laboratoryjnych należy kontrolować co tydzień wilgotność podłoża stratyfikacyjnego w fazie ciepłej i co dwa tygodnie w fazie chłodnej, w razie potrzeby skrapiając je wodą. Do siewu skrzydlaków w szkółce przystępuje się po zakończeniu stratyfikacji chłodnej trwającej 16 tygodni nawet wtedy, gdy kiełkowanie jeszcze się nie rozpoczęło. Gdyby w tym terminie warunki w szkółce miały być niesprzyjające dla siewu, można mieszaninę skrzydlaków i podłoża zamrozić w temperaturze — 3°C, bez obawy o spadek lub utratę żywotności nasion, na okres do 8 tygodni. Okres ten można w przypadku jesionu przedłużyć do 20 tygodni, czemu towarzyszy nieznaczny spadek zdolności kiełkowania. Zamarznięte podłoże należy rozmrażać stopniowo.
Skrzydlaki jesionu wyniosłego, w tym również i te, które przechowywano w stanie podsuszonym, nawilża się stopniowo przez rozpylanie nad nimi wody lub przez zraszanie połączone z mieszaniem, aż do wilgotności 55-60% (poziom umożliwiający ustępowanie spoczynku, lecz zbyt jeszcze niski dla skiełkowania nasion). Po zakończeniu nawilżania zaprawia się skrzydlaki na sucho fungicydem (s.a. oksychinolinian miedzi lub tiuram), jak to podano wyżej. W celu ograniczenia parowania skrzydlaki przetrzymuje się w plastikowym pojemniku, przykrytym nieszczelną pokrywą, umożliwiającą ograniczoną wymianę gazową z otoczeniem (perforowaną folią polietylenową lub aluminiową itp.). Wilgotność skrzydlaków kontroluje się metodą wagową - co tydzień pojemnik z nasionami waży się, skrapia wodą i miesza, gdy zachodzi konieczność uzupełnienia jej ewentualnych ubytków. Temperatury i czasy ich oddziaływania nie różnią się od tych, które znajdują zastosowanie podczas stratyfikacji w podłożu. Podczas przysposabiania nasiona nie kiełkują. Korzystne jest również i to, że brak podłoża ułatwia wysiew nasion po ich lekkim podsuszeniu. Samo kiełkowanie przebiega w warunkach kontrolowanych energicznie i w wysokim procencie, dzięki zastosowaniu któregokolwiek z opisanych powyżej sposobów przysposabiania.
Po zlikwidowaniu spoczynku istnieją trzy możliwości dalszego postępowania ze skrzydlakami:
Fraxinus excelsior. Zdolność kiełkowania (w %) w warunkach laboratoryjnych i wschody (w %) w szkółce dwu partii nasion (A i B)1)
Likwidacja spoczynku | Przysposabianie | Partia A | Partia B |
kiełkowanie - wschody | kiełkowanie - wschody | ||
Po przechowaniu | w podłożu | 67,0 - 64,4 | 91,0 - 85,6 |
Przed przechowaniem | w podłożu bez podłoża | 71,0 - 73,0 74,4 - 67,8 | 89,0 - 75,0 84,4 - 72,2 |
Klasyczny sposób przysposabiania nasion do kiełkowania polega on na stratyfikacji skrzydlaków dopiero przed siewem. Tu oznaczono go jako sposób 1, wszystkie sposoby postępowania opisano poniżej.
Zbiór - Podsuszenie - Przechowywanie - Likwidacja spoczynku pełna (wydłużenie się zarodków + ustąpienie ich spoczynku) - Wysiew
Możliwe są jeszcze inne sposoby postępowania ze skrzydlakami jesionu wyniosłego, integrujące proces ustępowania spoczynku nasion z ich przechowywaniem w pełni lub częściowo.
Zbiór - Podsuszenie - Przechowywanie - Likwidacja spoczynku pełna (wydłużenie się zarodków + ustąpienie ich spoczynku) - Blokada kiełkowania przez zamrożenie podłoża - Rozmrożenie podłoża - Wysiew
Po zbiorze podsusza się skrzydlaki do wilgotności 8 -10%, po czym przechowuje się je (jak wyżej) w temperaturze od — 3 do — 5°C. Na 32 tygodnie przed przewidywaną datą siewu, lub jeszcze nieco wcześniej, przystępuje się do ich przysposabiania w podłożu stratyfikacyjnym lub bez niego. Pozbawione już spoczynku, napęczniałe nasiona można następnie przechowywać w temperaturze — 3°C przez co najmniej 2 miesiące, aż do dnia siewu.
Zbiór - Podsuszenie - Przechowywanie - Likwidacja spoczynku pełna (wydłużenie się zarodków + ustąpienie ich spoczynku) - Podsuszenie - Ponowne przechowywanie - Wysiew
Po zbiorze i podsuszeniu skrzydlaków do wilgotności 8 -10% przechowuje się je w temperaturze od — 3 do — 5°C. Przechowywanie można przerwać, by przysposobić nasiona do kiełkowania (co trwa 32 tygodnie, jak wyżej), po czym podsusza się je ponownie do wilgotności 8 -10% i kontynuuje przechowywanie w temperaturze — 3 do — 5°C przez kilka miesięcy. Wiosną można je wysiać w szkółce, wprost lub po 1-2-tygodniowym nawilżeniu, na wilgotnym torfie w temperaturze 12°C.
Zbiór - Faza ciepła przysposabiania (wydłużanie się zarodków) - Podsuszenie - Przechowywanie - Faza chłodna przysposabiania (ustąpienie spoczynku zarodków) ~ Wysiew
Natychmiast po zbiorze poddaje się skrzydlaki ciepłej stratyfikacji w podłożu lub bez niego, po czym podsusza się je stopniowo do wilgotności 8 -10%. Podsuszone skrzydlaki przechowuje się w szczelnie zamkniętym pojemniku w temperaturze od - 3 do — 5°C. Na 16 tygodni przed datą siewu przystępuje się do nie przeprowadzoej jeszcze stratyfikacji chłodnej w temperaturze 3°C. Po przysposobieniu można by też (choć badań dotyczących tego problemu jeszcze nie przeprowadzono) zamrozić podłoże stratyfikacyjne w temperaturze — 3°C, co umożliwiałoby, w razie potrzeby, jak jak w sposobie 2, opóźnienie daty siewu.
Zbiór - Likwidacja spoczynku pełna (wydłużenie się zarodków + ustąpienie ich spoczynku) - Podsuszenie - Przechowywanie - Wysiew
Natychmiast po zbiorze przysposabia się skrzydlaki w podłożu lub bez niego faza ciepła + faza chłodna), po czym podsusza się je do wilgotności 8-10% i przechowuje w szczelnie zamkniętym pojemniku w temperaturze — 3 do — 5°C. Do siewu przystępuje się wiosną, po nastaniu sprzyjających warunków. W rejonach charakteryzujących się suszą wiosenną i w szkółkach pozbawionych urządzeń do zraszania można skrzydlaki nawilżyć stopniowo w chłodzie, w wilgotnym podłożu lub bez podłoża, unikając nadmiaru wilgoci i przegarniając je co jakiś czas.
Według zasad oceny nasion opracowanych przez ISTA (1985) na próbkę średnią i ścisłą trzeba 400 i 200 g skrzydlaków; w normach polskich przewidziano odpowiednio 100 i 50 g. Wszystkie próby i oznaczenia przeprowadza się przy użyciu nasion czystych. W Polsce partie skrzydlaków o co najmniej średnim poziomie czystości (90% nasion czystych lub więcej) zalicza, się do jednej z trzech klas jakości na podstawie ich żywotności, określonej metodą barwienia.
Wilgotność określa się i oblicza w odniesieniu do świeżej masy całych skrzydlaków. W praktyce pobiera się losowo trzy próbki po 30 całych skrzydlaków lub dwie próbki po 5 g (ISTA), które waży się przed i po suszeniu przez 24 godziny w temperaturze 105°C.
Ze względu na długotrwałość przedsiewnego przysposabiania (6-8 miesięcy) celowe jest dysponowanie sposobami umożliwiającymi szybkie określenie żywotności nasion czystych.
Próba ta umożliwia uzyskanie szybkiej informacji o jakości nasion badanej partii. Nasiona wyjęte ze skrzydlaków przekrawa się wzdłuż, zazwyczaj po 18 godzinach moczenia w wodzie. Uzyskane wyniki przelicza się na wartości procentowe, uwidaczniając przy tym w badanej partii udział nasion pełnych, pustych, zepsutych i zaatakowanych przez owady. Przez próbę krojenia można określić stopień wydłużenia się zarodków w ciepłej fazie przysposabiania. Próba krojenia jest też przydatna do podjęcia decyzji o zbiorze skrzydlaków z wybranych drzew, gdyż ujawnia udział nasion nieprzydatnych do siewu w plonie skrzydlaków. Do kategorii żywotnych zalicza się w próbie krojenia tylko nasiona z zarodkami białymi i białawym bielmem. Wynik próby krojenia można zweryfikować przez próbę barwienia.
Po wyjęciu ze skrzydlaków nasiona moczy się przez 18 godzin w wodzie, po czym na obu podłużnych krawędziach każdego nasienia ścina się podłużny pasek szerokości 0,5 mm. Tak spreparowane nasiona moczy się przez 16-24 godzin w temperaturze 30°C w ciemności, w 1% wodnym roztworze chlorku lub bromku 2,3,5-trójfenylotetrazoliowego o pH 6,6-7,5. Po opłukaniu w wodzie odsłania się zarodek każdego nasienia, rozchylając bielmo na dwie strony. Do kategorii żywotnych zalicza się wyłącznie zarodki całkowicie zabarwione na czerwono. Dopuszczalne są tylko nieznaczne przebarwienia bielma w miejscach oddalonych od zarodka.
Nasiona wyjmuje się z owocni i moczy w wodzie o temperaturze 20°C przez 48 godzin, po czym wyjmuje się ostrożnie zarodki, gromadząc je w wodzie lub na wilgotnej bibule do skompletowania kolejnych powtórzeń (np. po 50 lub 100 zarodków), po czym umieszcza się je w wodnym roztworze indygokarminu o stężeniu 1: 2000 na 2 godziny w temperaturze 20°C. Po wyjęciu z roztworu zarodki przemywa się wodą i rozkłada na białej powierzchni. Do kategorii żywotnych zalicza się nasiona z zarodkami całkowicie nie zabarwionymi lub z co najwyżej nieznacznymi niebieskimi przebarwieniami na wierzchołkowych połowach liścieni.
Jest to metoda bardzo szybka i nie niszcząca nasion. Umożliwia odróżnienie i wydzielenie nasion pełnych, pustych i opanowanych przez owady. Wykrycie nasion martwych nie jest jednak możliwe.
Zgodnie z zasadami ISTA próby kiełkowania nasion jesionu wyniosłego i innych gatunków z rodzaju Fraxinus przeprowadza się w temperaturze cyklicznie zmiennej 20~30°C przez 8 tygodni na wilgotnej bibule w kiełkowniku Jacobsena, po uprzednim przysposobieniu przez 2 miesiące w temperaturze 20°C, i następnie przez 7 miesięcy w 3 - 5°C. Jest oczywiste, że nie są to warunki optymalne ani do likwidacji spoczynku nasion jesionu wyniosłego, ani do kiełkowania. W Nancy uzyskuje się znacznie lepsze wyniki przysposabiając je wpierw przez 16 tygodni na wilgotnym podłożu wtemperaturze 20°C, a następnie przez 16 tygodni w 3°C, po czym w fazie kiełkowania poddaje się je oddziaływaniu temperatury cyklicznie zmiennej 5~15°C 14 + 10 godz./dobę). W tych warunkach kiełkowanie przebiega szybko i wygasa po około 4 tygodniach.
W Kórniku uzyskuje się doskonałe wyniki prób kiełkowania po przysposobieniu wymienionych powyżej warunkach cieplnych, w wilgotnym podłożu piaskowo-torfowym, stosując w fazie kiełkowania temperaturę cyklicznie zmienną 3~20°C lub, z jeszcze lepszym efektem, 3~25°C (16 + 8 godz./dobę).
Temperatura cyklicznie zmienna 5~15°C zapewnia wprawdzie zadowalające wyniki w próbach kiełkowania, z drugiej jednak strony jest mniej przydatna dla prób wschodzenia. Tu znacznie lepsze wyniki uzyskuje się przy większej amplitudzie wahań temperatury: w warunkach laboratoryjnych w układzie cieplnym 3~25°C, natomiast w szkółce na początku wiosny, gdy temperatura gleby na głębokości siewu podlega znacznym wahaniom dobowym.
Wielu szkółkarzy we Francji i w Polsce sieje skrzydlaki jesionu wyniosłego w szkółce w końcu lata. We wszystkich tych przypadkach skrzydlaki zebrane „na zielono” lub lekko zbrązowiałe w końcu sierpnia lub na początku września są wysiewane natychmiast po zbiorze. Obserwuje się generalnie dobre wschody (60-70%), lecz w niektórych latach uzyskanie dobrych wyników jest obciążone znacznym ryzykiem.
W przypadku skrzydlaków zebranych w stanie pełnej dojrzałości i już przechowywanych, zalecany jest siew wiosenny (w marcu - kwietniu) po likwidacji stanu spoczynku w warunkach kontrolowanych, w podłożu stratyfikacyjnym lub bez podłoża. Zapewnia to uzyskanie podwyższonego i, bez względu na rok, wyrównanego poziomu wschodów. Jeżeli stratyfikacja ma przebiegać w warunkach nie kontrolowanych, należy przystąpić do niej późną wiosną, by do nastania jesiennych chłodów zapewnić nasionom kilkunastotygodniowy pobyt w cieple, niezbędnym do wydłużenia się zarodków. W warunkach kontrolowanych obie fazy stratyfikacji (ciepła i chłodna, 16 + 16 tyg.) przebiegają w odpowiednich komorach o regulowanej temperaturze.
Siewki można produkować w normalnie prowadzonej szkółce na powierzchni odkrytej lub też na nawożonym torfie, w namiotach foliowych ogrzewanych lub nie ogrzewanych, wentylowanych w razie potrzeby (na północy Francji do siewu w namiotach przystępuje się około 15 kwietnia). Rozwiązaniem idealnym jest wysiew skrzydlaków przechowywanych w stanie podsuszonym po likwidacji spoczynku. Grubość przykrycia wynosi 1,5-2 cm.
W szkółkach leśnych w Polsce przyjęto, w zależności od jakości nasion, przy przykładowej masie 1000 nasion równej 65 g, normę siewu 2-3 kg skrzydlaków na 1 ar przy siewie rzędowym lub taśmowym i 6-9 kg/ar przy siewie rzutowym. Powinno to zapewnić uzyskanie odpowiednio 8000 i 30000 szt. siewek na tej powierzchni.
We Francji w szkółce Guéménè-Penfao (CEMAGREF) w Bretanii, w której produkcja sadzonek typu 2/0 trwa na odkrytej powierzchni 2 lata (w bardzo sprzyjających warunkach 1 rok) zakłada się, że na 1 m2 powinno przypadać 40-60 żywotnych nasion, gdy celem jest uzyskanie w ciągu roku 30-50 siewek na tej powierzchni. W namiocie foliowym (szkółka w Clairlieu ONF), w której sadzonki produkuje się na nawożonym torfie w ciągu jednego sezonu pożądaną liczbą jest 80 siewek na 1 m2, co odpowiada wysiewowi 160-200 zdolnych do kiełkowania nasion na tej samej powierzchni.