Drzewostany nasienne wybiera się i uznaje, aby trwale zachować wartościowe i swoiste dla nich cechy rodzimych ekotypów drzew. Wybór tych drzewostanów ma umożliwić stworzenie cennego źródła pozyskiwania nasion do hodowania nowych pokoleń drzewostanów o ulepszonej jakości. Drzewostany te stanowią jednocześnie podstawę wyboru drzew doborowych.

Przy typowaniu, a następnie uznawaniu drzewostanów za nasienne analizuje się: rodzimość pochodzenia, wiek, zdrowotność, jakość, produkcyjność, otoczenie i obszar. Podczas typowania rozpatrywane mogą być tylko drzewostany, co do których można przyjąć, że są rodzimego pochodzenia. Rodzime drzewostany reprezentują ekotypy, które ukształtowały się przez wiele pokoleń pod wpływem miejscowych warunków glebowych oraz klimatycznych i w wyniku długotrwałego doboru naturalnego osiągnęły najwyższy stopień przystosowania.

Najpewniejszą informacją o rodzimości drzewostanu jest zapis w dokumentach o pochodzeniu użytego materiału odnowieniowego lub sposobie odnowienia. Ponieważ zapisy takie należą u nas do rzadkości, należy opierać się na informacjach pośrednich, przede wszystkim wnioskować z wyglądu drzewostanu. Dotyczy to głównie sosny pospolitej, świerka i modrzewia, których nasiona były przez długie lata dostarczane przez zagraniczne (głównie niemieckie i austriackie) firmy handlowe. Obce drzewostany z krzywymi, źle oczyszczonymi i grubogałęzistymi drzewami o paru wierzchołkach są częste na Śląsku i Pomorzu Zachodnim, występują także na Pomorzu Wschodnim i w Wielkopolsce.

Mniej wątpliwości co do rodzimości pochodzenia nastręczają gatunki ciężkonasienne, jak dąb, buk i jodła, których nasiona sprowadzano tylko wyjątkowo. Nie spotyka się również drzewostanów obcego pochodzenia gatunków lekkonasiennych - brzozy i olszy.

Na podstawie obserwacji przyjęto, że drzewostan prezentuje pełny obraz swoich możliwości i właściwości, gdy wiek jego wynosi:

• u dębu i buka - 100 lat,

• sosny pospolitej, świerka, jodły i jesiona - 80 lat,

• modrzewia, jedlicy i wejmutki - 60 lat

• oraz olszy czarnej, brzozy i lipy - 40 lat.

Zdrowotność drzew decyduje o trwałości produkcji i jakości drewna oraz o długości okresu wykorzystania drzewostanu na cele nasienne, a pośrednio - także o hodowlanej wartości potomstwa z jego nasion. W typowanych do uznania drzewostanach nie może być gniazd huby lub opieńki, większej liczby drzew z oznakami raka czy z obwarem, z koronami prześwietlonymi przez szkodniki owadzie lub ze strzałami o zastępczych wierzchołkach po śniegołomach.

Przed zgłoszeniem do uznania, zwłaszcza drzewostanów świerka, jedlicy, dębu i buka, należy przeprowadzić wiosną obserwację terminu rozpoczynania wegetacji. Korzystny jest jak największy udział drzew późno ruszających, ponieważ potomne uprawy tych drzew mniej cierpią od późnych przymrozków.

Jakość drzewostanu wyraża się udziałem drzew prawidłowo ukształtowanych.

• u gatunków iglastych za takie uważa się drzewa o prostych, pełnych, dobrze oczyszczonych strzałach bez nabiegów korzeniowych i z cienką korą oraz o wąskich, drobnogałęzistych koronach.

• u liściastych za prawidłowo ukształtowane uważa się drzewa o jak najdłuższych prostych kłodach i o koronach z krótkimi gałęziami, wyrastającymi z kłody pod kątem zbliżonym do prostego.

U wszystkich gatunków istotną wadą jest skręt włókien. Nie nadają się do zgłoszenia drzewostany z dużym udziałem (powyżej 25%) drzew z rozwidleniami oraz drzew wielowierzchołkowych (spotykane szczególnie w drzewostanach bukowych). Za nadające się do typowania uważa się drzewostany, w których udział drzew wadliwych przy zadrzewieniu 0,7 nie przekracza 10% ogólnej liczby drzew gatunku zgłaszanego, a przy zadrzewieniu 1,0 - nie osiąga 30% tej liczby.

Pod względem produkcyjności zgłaszane drzewostany powinny wyraźnie przewyższać sąsiednie tego samego gatunku i wieku, rosnące w takich samych warunkach siedliskowych.

Nie należy typować do uznania drzewostanu, jeżeli w jego bezpośrednim bliskim sąsiedztwie znajdują się negatywne drzewostany (drzewostan negatywny nie spełnia w należyty sposób funkcji produkcyjnych i dlatego powinien być w jak najkrótszym czasie wyrąbany, aby na jego miejsce wprowadzić drzewostan o pełnych walorach produkcyjnych) tego samego gatunku, których nie można usunąć.

Powierzchnia drzewostanu zgłaszanego do uznania za nasienny powinna być jak największa, gdyż zapewnia to lepsze warunki zapylenia pyłkiem pożądanych drzew i pozwala na dłuższe jego wykorzystanie na cele selekcyjne. Zgłaszany drzewostan gatunków głównych (sosny pospolitej, świerka pospolitego) nie powinien być mniejszy niż 10 ha. Drzewostany tych gatunków o powierzchni 5-10 ha mogą być zgłaszane do uznania wtedy, kiedy reprezentują wyjątkową jakość hodowlaną a w sąsiedztwie nie ma innych drzewostanów danego gatunku. Drzewostany innych gatunków rodzimych powinny mieć co najmniej 2 ha; jedynie dla modrzewia i gatunków introdukowanych dopuszcza się powierzchnię 1 ha.

Propozycję uznania drzewostanu za nasienny składa nadleśnictwo do RDLP. Komisja z RDLP sprawdza aktualność propozycji i daje pierwszą ocenę słuszności typowania. Drzewostany zakwalifikowane jako spełniające wymagania stawiane nasiennym zgłasza RDLP do Instytutu Badawczego Leśnictwa używając formularza. Razem ze zgłoszeniem powinny być przesłane szkice, obrazujące położenie poszczególnych drzewostanów i ich ukształtowanie. Uznania drzewostanów za nasienne wyłączone dokonuje komisja, powoływana zarządzeniem dyrektora generalnego LP. Jej zadaniem jest szczegółowy przegląd wszystkich drzewostanów ze zgłoszonych przez RDLP oraz ocena hodowlanej wartości tych drzewostanów i ich przydatności do pozyskania nasion na cele selekcyjne. Po zakończeniu przeglądu komisja sporządza protokół, który przedkłada dyrektorowi generalnemu LP z wnioskiem o wyłączenie. Uznane przez komisję drzewostany nasienne dyrektor generalny LP wyłącza zarządzeniem od wyrębu i innego użytkowania w okresie spełniania przez nie roli drzewostanów nasiennych.

Wszystkie wyłączone drzewostany nasienne wpisuje się do „Rejestru drzewostanów nasiennych”, prowadzonego przez IBL. Wyłączone drzewostany nasienne mogą w określonym momencie z różnych przyczyn przestać spełniać swoje zadania. Powodem może być zniszczenie drzewostanu przez huragan czy pożar, obumarcie w wyniku działania emisji przemysłowych czy zmiany stosunków wodnych lub bardzo zaawansowany wiek. Po stwierdzeniu takiego stanu wyłączonego drzewostanu nadleśnictwo ma obowiązek zgłoszenia tego do RDLP.

Stan faktyczny drzewostanu i jego dalszą przydatność do zbioru nasion określa komisja, dokonująca w RDLP uznawania drzewostanów za nasienne. Komisja ta sporządza następnie zbiorczy wykaz drzewostanów, które zakwalifikowała jako nie spełniające roli drzewostanów nasiennych. Wykaz ten przedkłada komisja dyrektorowi generalnemu LP z wnioskiem o skreślenie wymienionych w nim drzewostanów z „Rejestru wyłączonych drzewostanów nasiennych”.

Pierwszą czynnością po uznaniu drzewostanu za nasienny jest wyznaczenie jego granic na gruncie i trwałe ich oznaczenie. Granicę drzewostanu oznacza się opaskami szerokości 10 cm, wykonanymi jasnożółtą farbą olejną na wysokości 1,5 m na skrajnych drzewach. Odstęp, między drzewami z opaskami powinien być taki, aby od drzewa oznaczonego nią było w obie strony widoczne następne drzewo z opaską. Drzewa rosnące na załamaniach granicy oznacza się dodatkowo literą „N” wysokości 15 cm, wykonaną nad opaską jasnożółtą farbą.

Jeżeli z uznanym drzewostanem sąsiadują drzewostany tego samego gatunku, to wyznacza się w nich otulinę szerokości nie mniejszej niż 40 m. Zewnętrzne granice otuliny oznacza się na obrzeżnych drzewach pełnymi opaskami szerokości 5 cm, wykonanymi na wysokości 1,5 m jasnożółtą farbą. Otulina w stosunku do drzewostanu nasiennego stanowi filtr zatrzymujący w okresie kwitnienia pyłek z sąsiednich drzewostanów tego samego gatunku oraz tworzy ścianę ochronną, zabezpieczającą wyłączony drzewostan od burz i wiatrów wywalających. Z tego względu otulina musi być utrzymywana tak długo, jak długo istnieje chroniony przez nią drzewostan.

W celu stworzenia korzystnych warunków rozwoju, zapylania i obradzania drzewom o najlepszych właściwościach hodowlanych należy wyłączony drzewostan nasienny właściwie zagospodarować.

Wyróżnia się 3 fazy zagospodarowania:

• wykonanie cięcia sanitarno-selekcyjnego,
• przerzedzenie drzewostanu,
• uporządkowanie podrostów i podszytów.

W cięciu sanitarno-selekcyjnym usuwa się wszystkie drzewa chore - porażone przez choroby grzybowe i owady, o wyraźnie osłabionym uigleniu lub ulistnieniu, oraz drzewa wadliwe (z wyraźną krzywizną strzały, dwójki i rozwidlone, źle oczyszczone, guzowate).

Przerzedzenie drzewostanu ma na celu stworzenie optymalnych warunków tym drzewom, z których będzie się następnie pozyskiwać szyszki lub nasiona. Przerzedzenie przeprowadza się w 3 lub 4 lata po wykonaniu cięcia sanitarno-selekcyjnego.

Przed przystąpieniem do przerzedzenia wyznacza się drzewa najlepsze, które powinny być możliwie równomiernie rozmieszczone. Drzewa najlepsze powinny mieć proste, pełne, gładkie i dobrze oczyszczone strzały oraz drobnogałęziste, możliwie wąskie, regularne i żywotne korony. Wyznaczone drzewa docelowe oznacza się punktami z jasnożółtej farby na wysokości 1,5 m z czterech stron, aby były dobrze widoczne. Przerzedzenie przeprowadza się stopniowo w nawrotach co około 5 lat.

Wkroczenie do podrostów i podszytów może być potrzebne w drzewostanach dębowych i bukowych wtedy, gdy utrudniają one zbiór żołędzi i bukwi. W drzewostanach iglastych może zachodzić potrzeba usuwania krzewów, przeszkadzających w ustawieniu drabiny przy zbiorze szyszek.

Zagospodarowania wymaga także otulina. Jej zagospodarowanie polega na wykonaniu cięcia sanitarno-selekcyjnego, przy którym usuwa się wszystkie drzewa chore i wadliwe. Cięcie to przeprowadza się równocześnie z cięciem sanitarno-selekcyjnym w chronionym przez nią drzewostanie nasiennym. Otuliny nie przerzedza się, ponieważ ma ona stanowić gęstą osłonę, niedopuszczającą do drzewostanu pyłku z zewnątrz. W razie potrzeby po cięciu wprowadza się do otuliny podszyt.

W drzewostanach nasiennych wzmaganie obradzania uzyskuje się przez: przerzedzenie drzewostanu, wapnowanie i nawożenie oraz zabiegi fitomelioracyjne. Przerzedzenie drzewostanu stwarza koronom lepsze warunki naświetlenia a przez to lepsze warunki asymilacji. Pozostawione najlepsze drzewa mogą pobierać znacznie więcej pokarmów, gdyż nie konkurują już z nimi usunięte drzewa.

Wapnowanie i mineralne nawożenie stosuje się dopiero po wykonaniu cięcia sanitarno-selekcyjnego. Wapnowanie przyczynia się do zmiany kwasowości gleby, przyspiesza rozkład ściółki, co wpływa na poprawę zaopatrzenia gleby w składniki pokarmowe. Nawożenie wpływa na lepsze odżywianie drzew, dzięki czemu mogą one wytworzyć więcej pączków kwiatowych co sprzyja zwiększeniu liczby nasion. Na ubogich siedliskach można wprowadzać łubin trwały. Łubin działa korzystnie na strukturę, właściwości fizyczne, wilgotność i przewiewność gleby oraz dostarcza znacznych ilości próchnicy. Podsiew łubinu wykonuje się w drzewostanie przerzedzonym po przygotowaniu gleby.

W wyłączonych drzewostanach nasiennych szyszki zbiera się z drzew stojących a pozostałe nasiona (bukiew i żołędzie) z ziemi. W wyłączonych drzewostanach nasiennych zbiór szyszek i nasion musi być wykonywany pod nadzorem przeszkolonego w tym zakresie pracownika technicznego. Odbiera on codziennie szyszki i nasiona od zrywaczy i zbieraczy a zaplombowane i zaetykietowane worki odstawia w dniu zbioru do magazynu przejściowego w nadleśnictwie. Dla każdej partii szyszek czy nasion z jednego wyłączonego drzewostanu nasiennego wystawia się oddzielne „Świadectwo pochodzenia nasion (szyszek)”.

Szyszki i nasiona z wyłączonych drzewostanów nasiennych zbiera się oddzielnie z poszczególnych drzewostanów. Nie można mieszać i łączyć ze sobą nasion z kilku drzewostanów.

Zebrane szyszki łuszczy się w macierzystym nadleśnictwie w szafach wyłuszczarskich lub w wyznaczonej do tego w każdej RDLP wyłuszczarni gospodarczej. Dalsze czynności takie jak odskrzydlanie, oczyszczanie i przechowywanie nasion wykonuje się oddzielnie dla każdego wyłączonego drzewostanu nasiennego. Próbki do oceny szyszek i nasion z wyłączonego drzewostanu nasiennego pobiera się zgodnie z obowiązującą normą i wysyła do Instytutu Badawczego Leśnictwa.

Po wyłączonym drzewostanie nasiennym powinno pozostać następne jego pokolenie, pochodzące z odnowienia naturalnego - samosiewem. Będzie ono genetycznie znacznie bogatsze niż pokolenie z odnowienia sztucznego. Przy zaawansowanym wieku drzewostanu należy w roku urodzaju nasion odpowiednio przygotować glebę, aby uzyskać obfity samosiew. Drzewostan powinno nadleśnictwo zgłosić do skreślenia z „Rejestru”, informując w zgłoszeniu o stanie odnowienia naturalnego. Po zakwalifikowaniu przez komisję do skreślenia i zaakceptowaniu tego przez dyrektora generalnego LP utrzymuje się drzewostan do najbliższego urodzaju nasion. Wówczas zakłada się w nim zrąb a ze ściętych drzew zbiera się szyszki, aby mieć nasiona do założenia jeszcze jednej uprawy pochodnej.