Częstość obradzania i lata urodzaju owoców i nasion

Częstość lat urodzaju zależy od właściwości danego gatunku i od warunków środowiska.

Czereśnia ptasia może owocować corocznie, jeżeli zapylanie przebiega bez przeszkód, tj. gdy nie pojawiają się opóźnione przymrozki niszczące słupki i pręciki, a warunki pogodowe sprzyjają aktywności owadów zapylających kwiaty (brak chłodów, silnych wiatrów i długotrwałych deszczów). Z kolei klony mogą obradzać owoce corocznie albo co dwa lub trzy lata; jesion obradza je jeszcze mniej regularnie.

Jeżeli chodzi o dęby, zwłaszcza o dąb szypułkowy i bezszypułkowy, lata obfitego urodzaju przypadają w Polsce i na wschodzie Francji raz na 8-10 lat. Zależy to nie tyle od kwitnienia, które obserwuje się prawie corocznie, lecz od warunków zewnętrznych. Kwiaty dębu są bowiem bardzo wrażliwe na oddziaływanie takich czynników, jak spóźnione przymrozki lub długotrwałe deszcze, które uniemożliwiają zapylenie lub niszczą kwiaty żeńskie. Gatunkiem sprawiającym pod tym względem najwięcej kłopotów jest buk. W Polsce dobry urodzaj nasion tego gatunku przypada raz na 10-15 lat, we Francji np. lata urodzaju nasion są częstsze, bo zdarzają się co 5 - 6 lat. W latach wysokiego urodzaju należy więc zebrać jak najwięcej owoców czy nasion, by tworzyć i przechowywać zgromadzone zapasy. Umożliwia to regularną, coroczną produkcję siewek w szkółkach, aż do wyczerpania zapasu nasion lub do następnego dobrego urodzaju.

Produkcja nasion gatunków liściastych może więc podlegać dużym wahaniom. Jest bowiem regułą, że po roku bardzo wysokiego urodzaju rzadko kiedy można spodziewać się obfitego owocowania w najbliższym sezonie. Kwiaty, jeżeli się pojawią, mogą ulec zniszczeniu przez mróz. Nawet w latach prawie głuchych pewna niewielka liczba drzew może jednak obrodzić nasiona, podczas gdy w roku obfitego urodzaju owocuje przeważająca większość drzew.

Umiejętność przewidywania urodzaju nasion jest sprawą ważną; obserwacje kwitnienia oraz powstawania i formowania się owoców umożliwiają szacunkową ocenę ilościową spodziewanego plonu. Przewidywania te można oprzeć na dwu kryteriach: na obecności i liczebności kwiatów i na obserwacjach ich dalszego przekształcania się w owoce. Jest to możliwe tylko po udanym zapyleniu kwiatów i zapłodnieniu zalążków. Trzeba jednak wiedzieć, że po wiosennym zapyleniu kwiatów dębu szypułkowego i bezszypułkowego do zapłodnienia dochodzi dopiero w początkach sierpnia, a w przypadku dębu czerwonego dzieje się to dopiero w roku następnym.

Istnieją różne metody określania urodzaju nasion drzew leśnych. W praktyce najpowszechniej stosowane są metody szacunkowe. Przewidywaniem i statystyką zbioru nasion dla 6 najważniejszych gatunków: sosny, świerka, jodły, modrzewia, dębu i buka, zajmuje się Instytut Badawczy Leśnictwa. Wszystkie nadleśnictwa w tym celu wypełniają corocznie „Kwestionariusz w sprawie urodzaju nasion”.

Urodzaj nasion poszczególnych gatunków drzew określa się według skali trzystopniowej, kwalifikując obfitość urodzaju jako:

  • urodzaj słaby - kiedy owocują tylko niektóre drzewa skrajne (przy granicach lasu, obok dróg i linii oddziałowych);
  • urodzaj średni - owocują wszystkie drzewa skrajne i niewielka część drzew wewnątrz drzewostanu;
  • urodzaj dobry - owocuje większość drzew w drzewostanie.

Szacunkową ocenę urodzaju przeprowadza się w trzech fazach:

  1. przed kwitnieniem,
  2. w czasie kwitnienia,
  3. w czasie owocowania.

W praktyce gospodarczej szczególne znaczenie ma ocena dokonana jeszcze w roku poprzedzającym urodzaj. W stosunku do niektórych gatunków tak wczesne prognozowanie nie nasuwa większych trudności. Na przykład dla sosny pospolitej i dębu czerwonego u których nasiona dojrzewają w następnym roku po kwitnieniu, można ocenić przyszłoroczny urodzaj przez obserwację już wykształconych młodych szyszeczek (u sosny) czy zawiązków owoców (u dębu). Taka ocena daje stosunkowo dużą pewność prognozowania, gdyż jest dokonywana już w trakcie owocowania.

U większości gatunków drzew i krzewów prognozę trzeba oprzeć na obserwacjach dokonywanych przed kwitnieniem. O przygotowaniu się drzew do owocowania informują bądź kształtujące się na jesieni roku poprzedzającego urodzaj kwiatostany (brzoza, olsza, leszczyna), bądź rozpoznawalne po kształcie czy skupieniach pączki kwiatowe (topole, buk, świerk, jedlica, modrzew).

Oparcie zapowiedzi urodzaju na tego rodzaju spostrzeżeniach nie daje dużej pewności, gdyż sama gotowość do kwitnienia nie przesądza o urodzaju nasion. Jest jednak mniej zawodne aniżeli kierowanie się przypuszczeniami wynikającymi ze śledzenia powtarzalności lat nasiennych.

O możliwości urodzaju w danym roku można sądzić na podstawie spostrzeżeń fenologicznych dokonywanych w okresie kwitnienia i owocowania. Prowadząc obserwacje można przekonać się o nasileniu szkód i wziąć je pod uwagę przy ocenie spodziewanych efektów zbioru.

Na podstawie rejestracji dotychczasowych wyników zbioru przyjęto dla dobrego urodzaju wskaźnik 100, dla średniego - 30, dla słabego - 10. Pozwala to na określenie przewidywanego plonu nasion w skali kraju. Posługiwać się przy tym można wzorem na odsetek urodzaju, opracowanym przez St. Tyszkiewicza:

Odsetek urodzaju = 100a + 30b + 10c/a + b + c + d

gdzie:

a - powierzchnia drzewostanów wykazujących urodzaj dobry,

b - powierzchnia drzewostanów o urodzaju średnim,

c - powierzchnia drzewostanów o urodzaju słabym,

d - powierzchnia drzewostanów na której stwierdzono nieurodzaj.

Wzór ten pozwala na zorientowanie się w możliwościach zbioru w poszczególnych jednostkach lasów. Poza metodami szacunkowymi można również posługiwać się dokładniejszymi metodami pomiarowymi. Metody te znajdują zastosowanie głównie w pracach badawczych. Dla praktyki gospodarczej byłyby zbyt kłopotliwe i mogłyby być wykorzystane tylko w stosunku do nasion wybitnie w danym roku deficytowych, w celu bardzo dokładnego określenia i wykorzystania urodzaju.

Pomiar ilości nasion można przeprowadzać z różną dokładnością. Najdokładniejszym lecz najbardziej pracochłonnym sposobem jest ścięcie wszystkich drzew na powierzchni próbnej i przeliczenie nasion. Przy odpowiedniej liczbie drzew i właściwej lokalizacji powierzchni można uzyskać dość dużą dokładność obliczeń.

Mniej pracochłonna jest metoda ścinania drzew próbnych. Im większą liczbę drzew próbnych się wyznacza, tym większą otrzymuje się dokładność pomiaru.

c/czestosc-obradzania-i-lata-urodzaju-owocow-i-nasion.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:39 (edycja zewnętrzna)