Zespoły roślinne wydm nadmorskich

Piaszczyste wydmy nadmorskie na naszym wybrzeżu obejmują całą linię brzegową, oprócz odcinków stromego klifu oraz terenów zabagnionych w głębi zatok i w ujściach rzek. Szczególnie typowe wydmy wykształciły się na mierzejach: Łebskiej, Helskiej i Wiślanej.

Powstawanie wydm nadmorskich ściśle wiąże się z rozwojem roślinności. Piasek morski, wyrzucany stale przez fale morskie na brzeg, układa się początkowo na płaskiej, zupełnie nie zarośniętej plaży, tzw. strądzie. Dopóki plaża jest wilgotna, piasek pozostaje nieruchomy, gdy jednak obeschnie, poszczególne jego ziarna zaczynają wędrować.

Na naszym wybrzeżu panują wiatry z kierunków zachodnich, wędrówka ta odbywa się, więc ukośnie w głąb lądu. W miejscach, gdzie wiatr napotyka przeszkodę terenową,traci swoją początkową prędkość i niesiony piasek odkłada się, dając w ten sposób pierwsze zawiązki wydm. Zwykle tworzą się one wokół kęp roślinności wysuniętych najdalej na plażę.

Rolę takich pionierów nad Bałtykiem spełniają trawy, przede wszystkim piaskownica zwyczajna (Ammophila arenaria) i wydmuchrzyca piaskowa (Elymus arenarius), które odznaczają się ogromną odpornością na zasypywanie przez ruchome piaski. Ich długie podziemne kłącza z łatwością przebijają się ku powierzchni gleby, a zasypane pędy nadziemne wytwarzają korzenie-przybyszowe i nowe rozłogi, w ten sposób oplatając gęstą siecią całą wydmę. Wzniesione nadziemne części roślin zatrzymują ustawicznie niesiony przez wiatr piasek, który osadza się zwłaszcza po stronie zawietrznej kęp. W ten sposób równocześnie narasta zarówno wydma, jak i pokrywająca ją roślinność, w rezultacie, czego tworzą się wzniesienia dochodzące nawet do 10 m wysokości, opadające stromo ku morzu, umocnione od tej strony przez trawy, a łagodnie nachylone i słabo zarośnięte od strony lądu. Wydmy te noszą nazwę wydm „białych” od jasnej barwy tworzących je piasków.

Typowym zbiorowiskiem roślinnym rozwijającym się tutaj jest zespół wydmuchrzycy piaskowej i piaskownicy zwyczajnej (Elymo - Ammophiletum), należący do związku Ammophilion borealis (Elymion arenariae) i klasy Ammophileiea. Gatunkami charakterystycznymi dla związku i zespołu są: piaskownica zwyczajna (Ammophila arenarid) oraz jej mieszaniec z trzcinnikiem piaskowym (Calamagrostis epigejos) zwany A. x baltica, groszek nadmorski (Lathyrus maritimus), mikołajek nadmorski (Eryngium maritimum) i lnica wonna (Linaria odorata); z gatunków charakterystycznych dla rzędu spotyka się wydmuchrzycę kaskową (Elymus arenarius).

Warunki siedliskowe, w których występuje ten zespół, są bardzo specyficzne. Pod względem składu mechanicznego ruchome piaski wydmowe składają się w 90% z jednorodnych cząstek o średnicy 0,1—1,0 mm. Tworząca się tu gleba odznacza się dużą przewiewnością i wielką pojemnością powietrzną, wskutek czego bardzo łatwo przepuszcza w głąb wodę opadową i szybko wysycha na powierzchni, a równocześnie wskutek słabego podsiąkania, na nieznacznej głębokości pozostaje zawsze wilgotna nawet w czasie największej suszy.

To powoduje, że rośliny są dostatecznie zaopatrywane w wodę, zwłaszcza przy częstych opadach, znacznej wilgotności powietrza i obfitej rosie. Pomimo tego większość gatunków rosnących w Elymo - Ammophiletum odznacza się cechami wybitnie kseromorficznymi zarówno w pokroju, jak i w budowie wewnętrznej. Związane jest to zapewne z przystosowaniem do życia w warunkach, gdy w upalne, słoneczne dni piasek nagrzewa się nawet do 50°C.

Szczególnie niekorzystnie kształtują się dla roślinności właściwości podłoża wydmowego. Piaski nadmorskie są bardzo ubogie, zawierają niezmiernie małe ilości soli mineralnych, a zwłaszcza związków azotowych. Również, wbrew powszechnemu mniemaniu, prawie pozbawione są NaCl, który zostaje wyługowany już w pierwszych stadiach tworzenia się wydmy i dlatego też nie można Elymo - Ammophiletum uważać za zbiorowisko halofilne.

Początkowo na słabo jeszcze zarośniętej wydmie rozkład substancji organicznej jest tak szybki, że próchnica nie gromadzi się w glebie. Dopiero gdy roślinność dostatecznie się rozwinie, następuje wzbogacenie piasku w substancje próchniczne, zwiększa się pojemność wodna gleby, maleje przewiewność, piasek staje się bardzo zwięzły i mniej ruchliwy, wydma „biała” zamienia się w wydmę „szarą”, mniej więcej ustaloną. Równocześnie z tym postępuje przemiana roślinności.

Do typowego Elymo - Ammophiletum wkraczają gatunki właściwe zespołowi kocanki piaskowej i jasieńca piaskowego — Hettchryso - Jasionetum litoralis, który tworzy następne ogniwo sukcesji i należy już do klasy Sedo-Scleranthetea, do rzędu Corynephoretalia i związku Koelerion albescentis.

Charakterystycznymi gatunkami dla tego zespołu są: jastrzębiec baldaszkowy (Hieracium umbellatum ssp. dunense), jasieniec piaskowy (Jasione montana var. litoralis) i fiołek trójbarwny (Viola tricolor var. maritima); ponadto spotyka się gatunki charakterystyczne dla rzędu i związku, którymi są: kostrzewa czerwona (Festuca rubra var. arenarid), szczotlicha siwa (Corynephorus canescens), turzyca piaskowa (Carex arenaria), komonica zwyczajna (Lotus corniculatus var. crassifolius), przytulia właściwa (Galium vernum f. litorale), kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium) oraz liczne mchy i porosty, których brak jest na wydmach w płatach Elymo - Ammophiletum.

W miarę jak podłoże wzbogaca się w próchnicę i następuje dalsza jego stabilizacja, na wydmie szarej pojawiają się pierwsze krzewy: wierzba płożąca piaskowa (Salix arenarid), bażyna czarna (Empetrum nigrum), wrzos zwyczajny (Calluna vulgaris) i inne, i sukcesja najczęściej postępuje od Helichryso - Jasionetum litoralis do boru sosnowego, tzw. boru bażynowego Empetro nigri - Pinetum.

Zespoły wydmowe są bardzo rozpowszechnione na naszym wybrzeżu i spełniają nadzwyczaj ważną rolę w utrwalaniu linii brzegowej, dlatego podlegają całkowitej ochronie. W praktyce wykorzystuje się je na wielką skalę w pracach umocnieniowych, sadząc gatunki budujące te zespoły na wydmach, a przede wszystkim Ammophila arenaria.

Wydmy nadmorskie są ostoją gatunków objętych ścisłą ochroną prawną, takich jak mikołajek nadmorski (Eryngium maritimum) i miecznik nadmorski (Glaux maritima). Częściową ochroną objęte są turzyca piaskowa (Carex arenaria) i kocanki piaskowe (Helichrysum arenarium).

z/zespoly-roslinne-wydm-nadmorskich.txt · ostatnio zmienione: 2014/03/29 21:00 (edycja zewnętrzna)