W ostatnich latach polski leśnik musi coraz częściej gospodarować w warunkach znacznych, niekorzystnych zmian w środowisku leśnym, spowodowanych ujemnym oddziaływaniem emisji przemysłowych, obniżającym się poziomem wód gruntowych oraz zmniejszoną naturą, biologiczną odpornością drzewostanów. W tych zmiennych warunkach można wyhodować drzewostany zdrowe i trwałe, dające na odpowiednim siedlisku możliwie największą masę drewna wysokiej jakości, tylko przez racjonalną gospodarkę oraz wykorzystanie dla potrzeb nasiennictwa rodzimych populacji drzew leśnych ukształtowanych w określonych warunkach środowiska, odpornych już w samej naturze, a więc zapewniających dobrą produkcję leśną.

Najbardziej efektywnym sposobem zwiększania i ulepszania produkcji leśnej jest selekcja. Przez użycie nasion z najlepszych drzewostanów i drzew można uzyskać końcową produkcję większą o 15-30% niż gdy używa się nasion bez wyboru lub ze skupu.

Uzyskiwany przy stosowaniu selekcji zysk hodowlany wyrażony zwiększeniem produkcji masy i poprawą jakości surowca zależy między innymi od współczynnika odziedziczalności cech będących przedmiotem selekcji oraz intensywności selekcji. Intensywność selekcji zależy natomiast od rodzaju selekcji.

Podstawowe rodzaje selekcji to:

• selekcja populacyjna,
• selekcja rodowa
• selekcja indywidualna.

Selekcja populacyjna jest to wybór i wykorzystanie jako bazy nasiennej drzewostanów (populacji) najlepszych w danych warunkach wzrostu.

Selekcja rodowa polega na wykorzystywaniu potomstw wybranych drzew. Z wyhodowanych w szkółce potomstw - rodów usuwa się słabo przystające i wskazujące inne niekorzystne cechy, a wykorzystuje się najlepsze do zakładania plantacyjnych upraw nasiennych.

Selekcja indywidualna polega na wyborze drzew matecznych (pojedynczych osobników z populacji) odznaczających się najlepszymi cechami jakościowymi i przyrostowymi, wykorzystywanych następnie do pozyskania zrazów i produkcji szczepów przy zakładaniu plantacji nasiennych oraz zbioru nasion w celu wyhodowania sadzonek do zakładania plantacyjnych upraw nasiennych.

Wymienione rodzaje selekcji różnią się między sobą znacznie pod względem intensywności. Największe efekty hodowlane daje selekcja indywidualna. Z dotychczasowej praktyki wynika, że przy tego rodzaju selekcji wybiera się przeciętnie jedno drzewo na tysiąc, a uzyskane efekty w postaci przyrostu masy mogą przekraczać 30%. Mniejsze efekty daje selekcja rodowa, a najmniejsze, w granicach 15%, selekcja populacyjna.

Następnym ważnym miernikiem hodowlanej wartości przyszłych drzewostanów jest ich trwałość, która zależy od stopnia plastyczności, to znaczy ich zdolności dostosowywania się do zmieniających się warunków środowiska. Plastyczność drzewostanów jest tym większa, im bogatsza jest ich pula genetyczna.

Najbogatszą pulę genetyczną reprezentuje potomstwo populacyjne, w którym każde drzewo stanowi odmienny genotyp (zespół wszystkich genów danego organizmu, charakterystyczny ze względu na układ, właściwości i liczbę oraz warunkujący jego cechy dziedziczne). Najmniejszą plastyczność będą wykazywały nasiona zebrane na plantacjach nasiennych, ponieważ reprezentują one tylko tyle genotypów, ile jest klonów (potomstwo jednego osobnika, identyczne pod względem genetycznym, uzyskane przez rozmnażanie wegetatywne) w plantacji.

Biorąc pod uwagę aspekty genetyczne, trwałość przyszłej produkcji oraz aspekty ekonomiczne, przyjęto, że głównym kierunkiem selekcji drzew leśnych w Polsce będzie selekcja populacyjna, natomiast selekcja indywidualna będzie stanowić tylko jej uzupełnienie. Zgodnie z tym założeniem podstawową bazą selekcyjną w naszym kraju są wyłączone drzewostany nasienne, które mają zapewniać trwałe zachowanie najcenniejszych populacji reprezentowanych przez rodzime gatunki drzew leśnych. Drzewostany te będą stanowić główne źródło pozyskania nasion do zakładania upraw pochodnych.

Selekcję indywidualną realizuje się przez wybór drzew matecznych w wyłączonych i gospodarczych drzewostanach nasiennych. Z drzew tych pozyskuje się następnie zrazy do szczepień i nasiona do zakładania plantacji nasiennych i plantacyjnych upraw nasiennych. Nasiona z wyłączonych drzewostanów nasiennych, plantacji i plantacyjnych upraw nasiennych wykorzystuje się do zakładania rejestrowanych upraw pochodnych.

Dodatkowym źródłem nasion do zakładania upraw pochodnych są uprawy nasienne założone z nasion pozyskanych z drzew aprobowanych. Drzewa aprobowane wybiera się w gospodarczych drzewostanach nasiennych dla sosny z Borów Tucholskich, Lasów Taborskich i Napiwodzko-Ramuckich, Puszczy Piskiej, Augustowskiej i Knyszyńskiej. Drzewa aprobowane w roku urodzaju ścina się i pozyskuje nasiona. Drzewa aprobowane odznaczają się korzystniejszymi cechami wzrostu i jakości technicznej drewna; powinny one niewiele odbiegać swoimi cechami genetycznymi od drzew matecznych. Typuje je nadleśnictwo, a aprobuje Regionalna Dyrekcja Lasów Państwowych, która prowadzi ewidencję tych drzew.

Zakładane obecnie uprawy pochodne będą w przyszłości stanowić główną bazę nasienną do zakładania upraw gospodarczych. Obecnie podstawową bazą pozyskania nasion do odnowień są gospodarcze drzewostany nasienne. Gospodarcze drzewostany nasienne są to drzewostany korzystnie wyróżniające się swoją wartością hodowlaną. Wykorzystuje się je jako źródło nasion do produkcji sadzonek przeznaczonych do zakładania upraw gospodarczych. Gospodarcze drzewostany nasienne są podstawą wyboru wyłączonych drzewostanów nasiennych, drzew matecznych i drzew aprobowanych.

Z prawidłowo prowadzonych upraw pochodnych, a następnie młodników wyrosną drzewostany wysokiej jakości hodowlanej, które będą spełniać rolę obecnych wyłączonych drzewostanów nasiennych.

Znaczenie selekcji jako podstawowego sposobu ulepszania i zwiększania produkcyjności lasów doceniano w Polsce już w latach przedwojennych. W 1933 r. ówczesna Dyrekcja Lasów Państwowych z inicjatywy prof. St. Tyszkiewicza z IBL wydała zarządzenie o „Pozyskaniu nasion sosny pospolitej dla potrzeb lasów państwowych”. Rozpoczęto pierwsze badania proweniencyjne, które przerwała II wojna światowa. Praktyczna działalność selekcyjna w Lasach Państwowych rozpoczęła się od 1959 r., kiedy to naczelny dyrektor Lasów Państwowych R. Gesing wydał zarządzenie w sprawie sosnowych drzewostanów nasiennych wyłączonych.

Drugim etapem selekcji indywidualnej prowadzonej w ramach selekcji stosowanej w lasach jest wybór drzew elitarnych i zakładanie plantacji nasiennych kolejnych generacji. Bazę wyjściową do wyboru drzew elitarnych stanowią drzewa mateczne reprezentujące określone powierzchniowo regiony nasienne.

W pierwszej kolejności wybór drzew elitarnych zostanie przeprowadzony w regionach matecznych. Warunkiem rozpoczęcia II etapu selekcji indywidualnej jest zgromadzenie dla określonego regionu matecznego około 150-200 drzew matecznych. Dla takiego zestawu drzew matecznych zostaną założone uprawy testujące (testy potomstw) oceniające drzewa mateczne. Po dokonaniu wstępnej oceny z każdego testu zostanie wytypowane od 30 do 40 drzew, których potomstwo charakteryzuje się najlepszymi cechami hodowlanymi jako drzewa elitarne. Z wybranych drzew zostaną założone plantacje nasienne, które będą podstawą do tworzenia sztucznych populacji hodowlanych o znacznie wyższej wartości hodowlanej. Całość wybranych i założonych obiektów selekcji obejmuje łącznie około 3% powierzchni lasów w kraju i jest jednocześnie bankiem genów (długookresowe przechowywanie nasion, części roślin i pyłku). Osiągnięte wyniki w selekcji sosny zwyczajnej stawiają polskie leśnictwo na 4-5 miejscu na świecie.

Wybrana baza nasienna (wyselekcjonowane drzewostany nasienne) oraz założone plantacje nasienne stanowią źródło pozyskania nasion, umożliwiających w zasadzie pokrycie potrzeb Lasów Państwowych. Jednak w praktyce posiadane zasoby nie są wykorzystywane w sposób optymalny. Drzewostany wyłączone pokrywają 1-3% całości zapotrzebowania na nasiona w skali kraju, a gospodarcze nasienne 60-70% zapotrzebowania na nasiona podstawowych gatunków lasotwórczych. Nadal znaczna część nasion używanych do obsiewu szkółek jest nieznanego pochodzenia. Nie oznacza to jednak, że są to nasiona ze skupu; większość tych nasion zebrana jest pod nadzorem w drzewostanach dobrej jakości, ale nie ustalonego pochodzenia, które nie zostały zakwalifikowane jako drzewostany gospodarcze nasienne.