Różnice

Różnice między wybraną wersją a wersją aktualną.

Odnośnik do tego porównania

z:zamieranie-pedow-sosny [2013/09/15 12:42] (aktualna)
Linia 1: Linia 1:
 +====== Zamieranie pędów sosny ======
 +
 +
 +Zamieranie pędów sosny jest epifitozyjnie występującą chorobą różnych [[g:gatunek|gatunków]] [[s:sosna-pinus|sosen]], zarówno w Europie jak i Ameryce Pomocnej. Powodują ją różne gatunki grzybów, ale największe znaczenie gospodarcze ma  //Gremmeniella abietina(= Scleroderris lagerbergii).//
 +
 +Na dużą patogeniczność tego grzyba zwrócono uwagę już pod koniec XIX wieku. Przez wiele lat rozmiar powodowanej przez niego choroby może być znikomy, natomiast w następstwie specyficznego układu warunków sprzyjających może dochodzić do masowego porażenia i nawet śmierci [[d:drzewa|drzew]], po czym choroba znowu wygasa.
 +
 +//Gremmeniella abietina// poraża różne gatunki drzew iglastych. W Polsce, jak i w innych krajach Europy najczęściej porażana jest [[s:sosna-czarna|sosna czarna]] (//Pinus nigra// ) i [[s:sosna-zwyczajna|sosna pospolita]] (//Pinus sylvestris//), a najbardziej dotkliwe szkody wyrządzane są w [[d:drzewostan|drzewostanach]] 5—40 letnich oraz niekiedy w [[s:szkolka-lesna|szkółkach]]. W USA najbardziej cierpi z kolei [[s:sosna-banksa|sosna Banksa]] (//Pinus banksiano//) i sosna czerwona (//Pinus resinosa//). W niektórych krajach (np. w RFN. Szwecji) dotkliwie porażane są także drzewostany [[s:swierk-picea|świerkowe]], a w Japonii rodzimy gatunek [[j:jodla|jodły]] (//Abies sachnlinensis//). [[m:modrzew-larix|Modrzew]], [[j:jedlica-zielona-daglezja-zielona|daglezja]], [[c:choina-kanadyjska|choina kanadyjska]] i [[j:jodła-pospolita|jodła pospolita]] infekowane są na ogół sporadycznie. Drzewa liściaste nie są porażane przez //Gremmeniella abietina// w ogóle.
 +
 +===== Objawy =====
 +
 +
 +Na porażonych w okresie wegetacyjnym pędach pierwsze objawy chorobowe można dostrzec późną jesienią i w zimie w postaci przeżywiczenia [[p:paki|pączków]], zbrunatnienia ich części nasadowej (widocznego na przekroju podłużnym) oraz drobnych nekroz w różnych miejscach na najmłodszych długopędach. 
 +
 +Są one dobrze widoczne po ścięciu [[k:kora|kory]], w postaci brunatnych plam na tle zielono zabarwionej, żywej miazgi. W obrębie tych nekroz na korze mogą pojawić się krople żywicy. Objawy te przybierają na sile i stają się łatwo dostrzegalne zwykle dopiero wiosną po zejściu śniegów.
 +
 +W związku z zamarciem pączków, zarówno u siewek jak i u drzew starszych, nie rozwijają się nowe [[p:pedy|pędy]]. Pędy ubiegłoroczne ulegają w całości lub w części szczytowej zamarciu. Osadzone na nich [[i:igly-liscie-iglaste|igły]] przebarwiają się na brunatno, począwszy od nasady igły ku szczytowi, zamierają i stopniowo opadają. Na zamarłych pączkach i długopędach mogą pojawiać się czarno zabarwione owocniki patogena. Na styku żywej części pędu z częścią martwą widoczny jest wyraźny, raptowny spadek grubości pędu zamarłego. Poniżej nasady obumarłego długopędu rozwijają się w okresie wegetacyjnym z pączków śpiących pędy zastępcze z wiązkami krótkich igieł, przypominające niewielkie czarcie miotły.
 +
 +Liczba i położenie takich zamarłych długopędów w [[k:korona|koronie]] może być bardzo zróżnicowane. Po zamarciu najmłodszych długopędów mogą stopniowo zamierać także starsze pędy. Jeżeli infekcja nastąpi bezpośrednio na starszych pędach, wówczas powstają zwykle podłużne i wąskie rany, będące zaczątkiem nietypowych raków drzewnych.
 +
 +W wyniku porażenia, siewki i sadzonki mogą zamierać już w pierwszym roku po infekcji. Zamieranie starszych pojedynczych drzew lub całych drzewostanów trwa natomiast kilka lat, chociaż mogą i one, zwłaszcza w przypadku pojawu szczególnie wirulentnych ras patogena zamierać bardzo szybko. Gdy po epifitozie choroby nastąpi układ warunków niesprzyjających patogenowi, nawet silnie porażone drzewa mogą wrócić do zdrowia. Jeżeli nie został uszkodzony pęd główny, drzewa mogą nie tracić na jakości, gdyż obumarłe lub zamierające gałęzie będą stanowiły w miarę wzrostu drzewa dolną część oczyszczającej się korony. Zamarcie pędu głównego lub wierzchołka prowadzi zaś na ogół do zniekształcania strzały i krzaczastego rozwoju drzewa.
 +
 +===== Sprawca =====
 +
 +
 +Sprawcą choroby jest grzyb //**Gremmeniella abietina**// (Lag.) Morelet należący do workowców (//Ascomycotina//), którego stadium konidialne nosi nazwę //Brunchorstia pinea// Hóhn. Na zamarłych pędach wytwarza pyknidy i miseczki, które szczególnie licznie skupione są w bliznach po odpadłych igłach, oraz między przylegającymi do długopędu łuskami.
 +
 +W naturze wytwarzane są znacznie częściej pyknidy niż miseczki. Pyknidy są czarnej barwy, kuliste o średnicy 1-3 mm i zawierają 2 do 6 (najczęściej 4) komórkowe, bezbarwne, sierpowato zagięte konidia  o wymiarach 22-42 X 3-4/um.
 +Miseczki posiadają barwę brunatnoczarną i średnicę 0,5 do 2 mm. W warunkach dużej wilgotności miseczki szeroko się otwierają i widoczne jest hymenium o szarosinawej barwie. W maczugowatych workach znajduje się po 8 bezbarwnych eliptycznych lub rogalikowatych 3 do 4 komórkowych zarodników workowych o wymiarach 17-24 X 4-7 um.
 +
 +Maksimum zarodników uwalnianych jest z pyknid i miseczek w okresie opadów deszczu, przy 90-100% wilgotności względnej powietrza i stosunkowo niskiej temperaturze (15-17°C). Rozprzestrzeniane są one od kwietnia do października (z kulminacją w czerwcu i lipcu), głównie przez wiatr, krople deszczu, a także prawdopodobnie przez owady.
 +
 +//Gremmeniella abietina// infekuje pędy w okresie ich rozwoju, rzadziej infekowane są pędy starsze. Infekcje następują głównie u nasady pączków szczytowych oraz u nasady krótkopędów. Grzyb rozwija się najpierw saprofitycznie w martwych obwodowych komórkach kory. Opanowanie żywych komórek pączków i długopędów rozpoczyna się dopiero jesienią, po zakończeniu okresu wegetacyjnego. Stąd też najwcześniej o tej porze można obserwować w pączkach i na długopędach brunatne plamy  nekrotyczne.
 +
 +Ostatnio wyróżnia się kilka ras patogena, które różnią się znacznie patogenicznością. Rasa europejska jest bardziej zjadliwa niż rasa amerykańska i azjatycka.
 +
 +===== Warunki sprzyjające =====
 +
 +
 +  * wprowadzanie gatunków podatnych poza obszarem ich naturalnego występowania, w Polsce dotyczy to głównie sosny   czarnej;
 +  * występowanie podatnych proweniencji sosny pospolitej;
 +  * młody wiek drzew;
 +  * obecność zjadliwej rasy patogena;
 +  * nagromadzenie   w  drzewostanach  materiału  infekcyjnego;
 +  * sąsiedztwo młodych drzewostanów sosny pospolitej i sosny czarnej ze starymi drzewostanami sosny czarnej, w których, nawet jeśli są to drzewostany zdrowe, //Gremmeniella abietina// może występować saprofitycznie;
 +  * ocienienie młodych drzew z powodu wzrostu pod  okapem lub po wschodniej stronie starego drzewostanu;
 +  * zakładanie monokultur   złożonych   z  podatnych  gatunków drzew zarówno na gruntach leśnych, jak i porolnych,
 +  * utrzymywanie zbyt silnego [[z:zwarcie-drzewostanu|zwarcia]] w młodych drzewostanach;
 +  * nawożenie [[g:gleba-lesna|gleb]] z zastosowaniem zbyt dużych dawek azotu;
 +  * klimat chłodny i wilgotny;
 +  * duże opady w okresie  czerwca i lipca połączone z niską temperaturą (15—20°C);
 +  * susza w drugiej połowie okresu wegetacyjnego (zwiększenie predyspozycji chorobowej rośliny gospodarza);
 +  * uszkadzanie drzew przez przymrozki;
 +  * zima z grubą pokrywą śnieżną i długim okresem jej zalegania.
 +
 +Dotychczasowe badania wskazują, że za epifitozę odpowiedzialnych jest zwykle kilka czynników sprzyjających chorobie, występujących jednocześnie lub następujących po sobie w odpowiedniej kolejności.
 +
 +===== Zapobieganie chorobie =====
 +
 +
 +Możliwości ochrony drzewostanów sosnowych przed chorobą zamierania pędów sosny należy upatrywać przede wszystkim w zabiegach profilaktycznych. 
 +
 +Szczególnie zaleca się:
 +
 +  * niezakładanie monokultur złożonych z podatnych gatunków;
 +  * wprowadzanie sosen na właściwe siedliska, wykorzystując bardziej odporne proweniencje i [[o:odmiana|odmiany]];
 +  * zmniejszenie udziału podatnych gatunków drzew w nowo zakładanych uprawach na terenach znanych z częstego powtarzania się epifitozy;
 +  * niewprowadzanie podatnych  gatunków pod okapem drzewostanów sosnowych oraz na tereny zmrozowiskowe;
 +  * stosowanie możliwie wcześnie intensywnych zabiegów pielęgnacyjnych ([[c:czyszczenia-pozne-cp|czyszczenia]], [[t:trzebiez|trzebieże]]), prowadzących do rozluźnienia zwarcia młodych drzewostanów;
 +  * niewprowadzanie  do  upraw  porażonego  materiału   sadzeniowego;
 +  * usuwanie   rezerwuarów   materiału   infekcyjnego (zamarłe drzewa, drzewa wycięte w trakcie zabiegów pielęgnacyjnych, gałęzie po ścince drzew);
 +  * przestrzeganie zasad kwarantanny  wewnętrznej, a przede wszystkim   nie   przewożenie   sadzonek   sosny   pospolitej z północnej do południowej Polski.
 +
 +Ponadto w odniesieniu do sosny czarnej, licznie wprowadzanej do upraw w rejonach przemysłowych, zaleca się:
 +
 +  * przy zakładaniu upraw w sąsiedztwie starych drzewostanów sosnowych, kilkunastometrowy pas przyległy do nich należy zalesiać drzewami liściastymi;
 +  * sosnę  czarną należy wprowadzać do upraw w formie jednostkowej. Jeżeli stosuje  się formy zmieszania   rzędowego lub pasowego należy sosnę czarną oddzielić od sosny pospolitej   pasem   złożonym   z  drzew   liściastych;
 +  * podkrzesywanie drzew w [[m:mlodnik|młodnikach]] sosny czarnej.
 +
 +Istnieje także możliwość chemicznej ochrony drzew przed //Gremmeniella abietina//. Metoda ta może znaleźć zastosowanie głównie w ochronie [[s:szkolka-lesna|szkółek]], szczególnie cennych upraw, a także w ochronie drzew wokół groźnych pierwotnych ognisk infekcji.
 +
 +Zabiega chemiczne należy wykonywać przynajmniej w okresie od początku rozwoju pędów sosny do połowy września. Z badań wynika, że do skutecznych preparatów należą: Captafol, Maneb, Ziram, Cyprex, Daconil (Chlorothalonil) i Fundilan (Chlorothalonil +0,025% Cycloheksimidu). W wypadku zaistnienia konieczności chemicznego zwalczania, przy wyborze preparatu i ustalaniu terminów zabiegów należy kierować się, podobnie jak przy zwalczaniu osutki sosny, zaleceniami zawartymi w Instrukcji Ochrony Lasu i w corocznie wydawanym przez IBL opracowaniu „Ocena występowania ważniejszych szkodników leśnych i chorób infekcyjnych w Polsce oraz prognoza ich pojawu".
 +
 +Jednym z gatunków grzybów, który może równie często powodować zamieranie pędów sosny jest //Cenangium ferrugi-nosum//.
  
z/zamieranie-pedow-sosny.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:42 (edycja zewnętrzna)