Zgnilizna

Zgnilizna jest wynikiem działania grzybów rozkładających drewno, które stanowi dla nich podłoże (substrat) procesów rozwojowych. W zależności od rodzaju , niektóre grzyby rozkładają tylko celulozę i hemicelulozy, pozostawiając czerwonobrunatną ligninę. Jest to tzw. zgnilizna błonnikowa (destrukcyjna), w której wraz z rozwojem grzybni drewno ciemnieje, a następnie pęka i rozpada na różnej wielkości części. W końcowym stadium przybiera postać proszkowatej lub włóknistej masy. Inne gatunki grzybów niszczą ligninę pozostawiając białą celulozę. Ten rodzaj zgnilizny zwany jest drzewnikową (korozyjną), w której po początkowym pociemnieniu drewno staje się włókniste, miękkie i przybiera barwę białawą w postaci różnej wielkości smug, czasem jamkowatych wgłębień. Istnieją również gatunki grzybów, których enzymy rozkładają jednocześnie ligninę i celulozę. Jest to tzw. zgnilizna jednolita (błonnikowo-drzewnikowa) zwana również korozyjno-destrukcyjną. Drewno nie zmienia wówczas przez dłuższy czas swej makroskopowej struktury jednak bardzo szybko traci swoją normalną gęstość i twardość.

Ze względu na położenie na przekroju poprzecznym drewna okrągłego wyróżnia się: zgniliznę zewnętrzną, wewnętrzną (mursz środkowy) i zgniliznę rozproszoną.

1. Zgnilizna zewnętrzna jest to zgnilizna przyobwodowych warstw drewna okrągłego. Na czole występuje ona w postaci pierścienia porażonego drewna o barwie jasnobrunatnej, słomkowej lub białej. Uszkodzone drewno wykazuje spadek właściwości mechanicznych. W niekorzystnych warunkach składowania zgnilizna ta może z czasem opanować również twardziel. Pomiar: określa się po promieniu głębokość (szerokość strefy) wnikania zgnilizny w cm lub podaje jako ułamek średnicy.
2. Zgnilizna wewnętrzna występuje w wewnętrznej, zwykle przyrdzeniowej części drewna. W przypadku gatunków iglastych barwa porażonego drewna jest zwykle ciemna, u liściastych zaś jaśniejsza niż w drewnie bez tej wady. Pomiar: na czole mierzy się średnicę strefy drewna obejmującej zgniliznę w cm lub odnosi się do średnicy czoła.
3. Zgnilizna rozproszona występuje w postaci nieregularnie rozmieszczonych plam na całym lub części przekroju poprzecznego. Ten rodzaj zgnilizny z reguły powstaje w drewnie ściętym lub drzewach obumarłych na pniu. Pomiar: mierzy się całość strefy objętej zgnilizną i wyraża w cm lub odnosi się do średnicy czoła.

W zależności od umiejscowienia zgnilizny na długości drzewa wyróżnia się zgniliznę odziomkową i zgniliznę strzały.

1. Zgnilizna odziomkowa jest to rozkład drewna występujący w korzeniach i odziomkowej części strzały. Powstaje tylko w drzewach żywych przede wszystkim iglastych. Poraża ona najcenniejszą część strzały, a jej zasięg osiąga niekiedy kilku metrów (np. w drewnie świerkowym).
2. Zgnilizna strzały jest to rozkład drewna występujący w strzale powyżej części odziomkowej. Powstaje ona jako zgnilizna wewnętrzna drzew żywych, zaś często oznaką zewnętrzną tego rodzaju zgnilizny jest huba, czyli widoczny na pobocznicy pnia owocnik, ślad po nim lub wklęśnięcie kory.

Ze względu na strukturę drewna wyróżnia się zgniliznę twardą i zgniliznę miękką.

1. Zgnilizna twarda jest to początkowe stadium porażenia drewna przez grzyby odznaczającą się zmienioną barwą drewna bez obniżenia wytrzymałości i zmiany struktury. W zależności od zabarwienia zgnilizna twarda dzieli się na:

• zgniliznę jasną, nadającą drewnu niejednolite zabarwienie jaśniejsze od normalnego. W miarę dalszego jej rozwoju powstają białe plamy oddzielone ciemnymi liniami. Zgnilizna jasna występuje głównie na ściętym drewnie liściastym, czasem można stwierdzić jej występowanie również w drzewach żywych;
• zgniliznę ciemną, nadającą drewnu zabarwienie ciemniejsze od normalnego (brunatne, czerwone - czerwień twardzieli). Powstaje ona na drzewach żywych i na drewnie ściętym, częściej na iglastym niż liściastym;
• zgniliznę pstrą powodującą zabarwienie niejednolite, ciemniejsze i jaśniejsze od normalnego, najczęściej na ciemniejszym tle występują jaśniejsze plamy. Zgnilizna pstra najczęściej powstaje w drzewach żywych częściej u gatunków iglastych niż liściastych.

1. Zgnilizna miękka jest to ostatnie stadium rozkładu drewna przez grzyby, w którym właściwości mechaniczne drewna zostają znacznie obniżone przy utraceniu walorów użytkowych. W zależności od struktury porażonego drewna wyróżnia się następujące odmiany zgnilizny miękkiej:

• zgniliznę gąbczastą - jest to dalsze stadium rozwoju zgnilizny pstrej. Drewno posiada liczne wgłębienia i łatwo dzieli się na włókniste pasma;
• zgniliznę płytkową - pomimo, że drewno pozornie ma nie zmienioną strukturę wykazuje liczne pęknięcia równolegle do słojów spowodowane znacznym rozłożeniem ścianek komórkowych;
• zgniliznę kostkową - oprócz pęknięć okrężnych występują również pęknięcia promieniowe dzielące drewno na kostki o różnym rozmiarze;
• zgniliznę proszkową - jest to końcowy rozkład drewna przez grzyby; drewno daje się z łatwością rozetrzeć na proszek i rozdzielać na pasemka, stąd też nie nadaje się nawet na cele opałowe.

Źródło: Praca zbiorowa „Poradnik użytkowania drewna” Warszawa 2000