Topola - Populus

Rodzaj Populus — topola

Drzewa dorastające niekiedy do 40—45 m wysokości i 1 m pierśnicy, o koronie kulistej, jajowatej lub piramidalnej. Pień pokryty spękaną, brunatnoszarą lub ciemnoszarą korą. Pędy grube, szare lub oliwkowoszare, gładkie. Pąki okryte kilkoma łuskami, aromatyczne, często lepkie. Liście zwykle jajowate lub jajowato-lancetowate, ząbkowane lub całobrzegie, długoogonkowe.

Drzewa dwupienne; kwiaty wiatropylne zebrane w zwisające kotki, ukazujące się na krótko przed rozwojem liści lub równocześnie z ich rozwojem. Przysadki kwiatowe postrzępione; kwiaty objęte u nasady kieliszkowatym wyrostkiem. Pręcików 4—30, słupek zbudowany z 2—4 owocolistków.

Owocem jest torebka, pękająca na wierzchołku 2—4 klapami, zawierająca liczne nasiona. Nasiona małe, długości 1—3 mm, podługowate lub podługowato-jajowate, czarne lub czarnobrunatne, u nasady zaopatrzone pęczkiem licznych, cienkich szczecinkowatych włosków. Nasiona szybko tracą zdolność kiełkowania, dlatego najlepiej wysiewać je zaraz po zbiorze. Zdolność kiełkowania świeżych nasion wynosi 80—90%; po przechowaniu do jesieni spada do 15—20%. Nasiona po wysiewie kiełkują po 10—14 godz. i mają zielone, jeszcze nie otwarte liścienie; przez 36—40 godzin liścienie mają wygląd drobnych okrągłych listeczków, a korzonek wytwarza pęczek włośników. Nasiona można przechować do następnego roku, ale w temperaturze około 0°C i w odpowiedniej wilgotności (podsuszone).

Około 100 gatunków topól występuje w Ameryce Północnej, Europie, północnej Afryce i w Azji. W Polsce rosną w stanie dzikim tylko 4 gatunki: topola biała, topola osika, topola szara i topola czarna.

Spośród wszystkich drzew naszej strefy klimatycznej topole wyróżniają się najszybszym wzrostem. Od dawna odgrywały one dużą rolę, zwłaszcza w okolicach pozbawionych lasów, dostarczając drewna na budulec, opał i do wyrobu sprzętu gospodarskiego. Wraz ze stale zwiększającym się zapotrzebowaniem na surowiec drzewny zwrócono w wielu krajach uwagę na drzewa szybko rosnące, a szczególnie na topole. Powstały specjalne placówki naukowe zajmujące się hodowlą i zagadnieniami uprawy nowych mieszańców, bardziej wartościowych i szybciej rosnących niż znane dotychczas. Tego rodzaju prace były prowadzone również w Polsce, w Instytucie Dendrologii PAN w Kórniku oraz Instytucie Badawczym Leśnictwa w Warszawie.

Drewno topoli należy do typu drewna rozpierzchłonaczyniowego, o słabo zaznaczających się rocznych słojach. Jest miękkie, lekkie, średnio łupliwe, łatwe do obróbki mechanicznej, dzięki czemu ma wielorakie zastosowanie, przede wszystkim w produkcji celulozy i zapałek; poza tym służy do wyrobu sklejek, płyt pilśniowych, lekkich opakowań drewnianych, a także jako drewno budowlane.

Topole są drzewami wybitnie światłożądnymi i wymagają na ogół stosunkowo dużej wilgotności gleby, chociaż poszczególne gatunki i mieszańce wykazują pod tym względem pewne różnice. Jako drzewa światłożądne należy je sadzić pojedynczo lub luźnymi grupami na nisko położonych terenach nadrzecznych, gdzie występowały one pierwotnie i tworzyły lasy łęgowe, a z biegiem czasu zostały w mniejszym lub większym stopniu wyniszczone. Najbardziej jednak celowe i najczęściej stosowane są nasadzenia rzędowe w pobliżu wód płynących lub stojących, nad rowami, kanałami i strumieniami, w pasach śródpolnych i wiatrochronnych, jak również przy drogach, zwłaszcza na nisko położonych terenach. Niestety korzenie topól rozrastają się zwykle szeroko i wpływają często niekorzystnie na sąsiednie uprawy. Zjawisko to ma miejsce znacznie częściej na glebach ubogich i suchych niż na żyznych i wilgotnych, gdzie system korzeniowy jest bardziej zwięzły.

Zadrzewienia topolowe, pomijając ich wartość użytkową (produkcja drewna), wpływają bardzo korzystnie na mikroklimat otoczenia, powstrzymują erozję gleby, umacniają brzegi wód i, jak wszelkie zadrzewienia — upiększają krajobraz. W ogrodnictwie ozdobnym topole są cenione przede wszystkim jako drzewa szybko rosnące i dające szybki efekt już w kilka lat po posadzeniu; są one przy tym łatwe do rozmnażania. Stosowane jako drzewa parkowe i alejowe, służą również do obsadzania ulic w miastach, zwłaszcza gatunki i mieszańce o węższych koronach, jak popularna topola berlińska.

Jednak do najbardziej rozpowszechnionych, cenionych ze względu na charakterystyczny, smukły pokrój, należy topola włoska, spotykana równie często w miastach, jak i w krajobrazie otwartym, i od dawna u nas zadomowiona. Bardzo rozpowszechniona jest również topola późna, sadzona często przy zabudowaniach wiejskich w celu pozyskiwania drewna.

Topole rozmnażają się generatywnie z nasion oraz wegetatywnie. Wegetatywnie można je rozmnażać z sadzonek zdrewniałych (zrzezów), w niektórych przypadkach z sadzonek zielnych lub korzeniowych (topole białe i osiki). Topole dają odroślą z pnia, a liczne gatunki także z korzeni. System korzeniowy mają silnie rozwinięty; korzenie boczne powierzchniowo silnie rozwinięte, daleko wykraczają poza obręb korony. Drzewa odporne na wiatr.

Rosną szybko do 40—60 lat; później przyrost maleje; w porównaniu z innymi drzewami żyją krótko: topole czarne 120—170 lat; osiki 60—100 lat, topole białe 200—300 lat, przy czym zazwyczaj w starszym wieku porażone są zgnilizną pnia.

W obrębie rodzaju Populus wyróżniono 5 sekcji: 1) Turanga, 2) Populus (Leuce), 3) Aigeiros, 4) Tacamahaca, 5) Leucoides.

Gatunki z sekcji Turanga i Leucoides u nas nie mają większego znaczenia, gdyż nie znoszą naszego klimatu.

t/topola-populus.txt · ostatnio zmienione: 2014/02/22 17:49 (edycja zewnętrzna)