Świerk pospolity - nasiona

Świerk pospolity — Picea abies (L.) Karst.

Drzewo jednopienne, o rozczłonkowanym zasięgu w Europie. Zaczyna obradzać między 25 a 65 rokiem życia. Do niedawna obradzał co 3—5 lat, a obecnie rzadziej. W ostatnim dwudziestoleciu obfite obradzanie, pozwalające na zgromadzenie 3—4-letnich zapasów, wystąpiło tylko trzykrotnie (w latach 1971,1980 i 1981; Załęski 1991).

Kwitnie w kwietniu — maju. Kwiatostany męskie w postaci jajowatych szyszeczek długości ok. 2,5 cm, początkowo barwy czerwonej, a w okresie pylenia żółtej, rozrzucone są prawie po całej koronie z większym zagęszczeniem w części górnej. Brak ich zwykle zarówno u bardzo młodych, jak i bardzo starych drzew. Kwiatostany żeńskie rozmieszczone są tylko w górnej partii korony. Mają postać długich, 3—5 cm, szyszeczek barwy jasnozielonej (f. chlorocarpa) lub karminowej (f. erythrocarpa). Przed zapyleniem sterczą do góry, a później zwisają w dół. Zwisające szyszki są cylindryczne i mają długość 6—17,5 cm (Chmielewski 1968). Po dojrzeniu są żółtobrązowe. Łuski nasienne mają różną formę. W występującym u nas podgatunku Picea abies subsp. abies wyróżnia się na podstawie kształtu łusek trzy odmiany (Staszkiewicz 1977): var. abies o łuskach romboidalnych i na szczycie zwężonych, var. acuminata o łuskach języczkowato wydłużonych i var. alpestris o łuskach zaokrąglonych. Szyszki odmiany abies dominują w Sudetach i w Karpatach stanowiąc 80—90%, a odmiany acuminata — w obszarach północno-wschodnich, gdzie jej udział dochodzi do 70%. Na wyżynach Polski Środkowej obie te odmiany mają prawie równy udział, po ok. 50%. Odmiana alpestris spotykana jest tylko w terenach górskich, gdzie jej udział wynosi do 10%. Kształt łusek nasiennych szyszek i ich ewentualne orzęsienie nie są wyraźnie sprzężone z innymi cechami drzew, nie dają też podstaw do bezbłędnego określenia pochodzenia drzewostanu, lecz jedynie informują ogólnie o strefie wysokościowej miejsca pochodzenia.

Szyszki wkrótce po dojrzeniu jesienią, szczególnie podczas suchej pogody, zaczynają się otwierać i uwalniają aż do wiosny nasiona. Aby uzyskać duży plon nasion, należy do zbioru szyszek przystąpić już na przełomie listopada i grudnia, i wykonać go możliwie szybko. Szyszki zbiera się najczęściej z drzew ściętych, rzadziej rosnących. Wyłuszcza się je w wyłuszczarniach cieplnych w temperaturze 40—60°C. Wydajność łuszczenia 2—5%.

Nasiona są barwy jednolitej ciemno-rdzawo-brązowej, mają 4—5 mm długości i są na jednym końcu owalnie zaokrąglone, a na drugim spiczasto wydłużone, o brzegach okrywy lekko śrubowate skręconych, przypominające w zarysie spadającą kroplę wody. Wyposażone są w złociste jednostronne, zaokrąglone u wierzchołka i zwężające się ku nasionom, a obejmujące je z jednej strony łyżeczkowato i trudniej niż u sosny oddzielające się skrzydełka. Odskrzydlenie i oczyszczenie nasion wykonuje się tak, jak u innych iglastych. Prócz oczyszczania na wialniach, można też wykonać oddzielenie nasion pełnych od pustych przez 8-godzinne spławianie w wodzie (Śimanćik 1962, 1965).

Masa 1000 nasion zebranych w Polsce waha się w granicach 3,0—12,5 g (Antosiewicz 1970). Najcięższe są nasiona z drzew 60—100-letnich (Vincent 1931). Przy dużym zakresie zmienności masy 1000 nasion w obrębie poszczególnych obszarów występowania świerka pospolitego między poszczególnymi drzewostanami i pojedynczymi drzewami, średnie jej wartości zmieniają się klinalnie wraz ze zmianą położenia geograficznego miejsca pochodzenia i wzniesienia nad poziomem morza. Średnia masa 1000 nasion świerka pospolitego z obszaru północno-wschodniego — 6,8 g jest niższa od średniej masy tysiąca nasion z obszaru południowego, wynoszącej 8,0 g. Pośrednią pozycję zajmuje masa 1000 świerkowych nasion pochodzących ze środkowopolskiego obszaru przejściowego (Dutkiewicz 1968). Genetycznie ukształtowane klinalne zmiany masy 1000 nasion uwidoczniają się jeszcze wyraźniej, gdy rozpatruje się cały zasięg naturalny świerka pospolitego w Europie. Ogólnie masa 1000 nasion maleje wraz ze wzrostem szerokości geograficznej północnej i zwiększaniem się wysokości nad poziomem morza miejsca pochodzenia drzewostanu nasiennego.

Nasiona świerka pospolitego zebrane na terenie naszego kraju są prawidłowo ukształtowane już jesienią, mają dobrze rozwinięte zarodki i dużą gotowość do kiełkowania. Ich zdolność kiełkowania dochodzi do 100%, średnio 86,1% (Antosiewicz 1970). W ostatnim czasie daje się zauważyć dość znaczne obniżenie jakości nasion świerkowych. Według oceny przeprowadzonej w latach 1976—1980 udział nasion klasy l wynosił średnio 83,3%, a w latach 1988—1992 tylko 60,0% (Antosiewicz 1981, Załęski i Kantorowicz 1993). Stwierdzono też szybszą niż poprzednio utratę żywotności w czasie przechowywania nasion w pełni ukształtowanych, które zebrano w Sudetach, a więc w strefie silnego obecnie skażenia środowiska (Załęski 1991).

Nasiona świerka pospolitego znoszą dobrze podsuszanie. Przechowuje się je na sucho, jak nasiona sosny zwyczajnej. W miarę przedłużania się okresu długoletniego przechowywania wzrasta liczba anomalii podziału mitotycznego komórek w kiełkach (Simak i Gustafsson 1973). Żywotne nasiona świerkowe, wykazujące gotowość do kiełkowania, wysiewa się najczęściej na wiosnę. Najwcześniej kiełkują zwykle nasiona najcięższe, a rozwijające się z nich siewki należą do największych. Większe znaczenie niż masa nasiona ma jednak długość znajdującego się w nim zarodka (Załęski 1991). Równomierności wschodów sprzyja pławienie nasion, dzięki któremu po 8 godzinach można oddzielić nasiona pełne od pustych (Śimancik 1965).

s/swierk-pospolity-nasiona.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)