Różnice między wybraną wersją a wersją aktualną.
— |
r:rdza-jodly-i-gozdzikowatych [2013/09/15 12:41] (aktualna) |
||
---|---|---|---|
Linia 1: | Linia 1: | ||
+ | ====== Rdza jodły i goździkowatych (czarcia miotła jodły, rak jodły) ====== | ||
+ | |||
+ | Sprawca: //Melampsorella caryophyllacearum// (DC) Schroet | ||
+ | |||
+ | Jest to najgroźniejsza choroba [[j:jodla|jodły]], porażająca jej gałęzie i [[p:pien|pnie]] we wszystkich klasach wieku. Znana jest z wytwarzania __czarcich mioteł__ w [[k:korona|koronie]] i powodowania __raka drzewnego__ na pniu. Rozpowszechniona jest na całym obszarze podalpejskim, a w Polsce szczególnie na Podkarpaciu. Poza [[j:jodla-pospolita|jodłą pospolitą]] bywają porażane także inne jodły, jak [[j:jodła-kaukaska|jodła kaukaska]], [[j:jodla-grecka|grecka]], hiszpańska, [[j:jodla-syberyjska|syberyjska]], [[j:jodla-jednobarwna-kalifornijska|kalifornijska]] i inne, a jako drudzy gospodarze patogena — rośliny z rodziny //Caryophyllaceae// (gozdzikowate), np. //Stellana// spp., //Cerastium// spp. i inne. Choroba może mieć znaczne konsekwencje gospodarcze jedynie w zaniedbanych [[d:drzewostan|drzewostanach]] jodłowych (źle lub w ogóle nie pielęgnowanych). Jodły z rakowatymi pniami stanowią podrzędny surowiec, a ponadto ulegają łatwo wyłamaniu przez wichury oraz zakażeniu grzybami rozkładającymi [[d:drewno|drewno]], szczególnie powodującymi __białą zgniliznę drewna__: //Phellinus hartigii// (Sacc. et Schnabl.) Imazeki i //Pholiota adiposa// (Fr.) Quél. | ||
+ | |||
+ | ===== Objawy ===== | ||
+ | |||
+ | {{ :r:rak_jodly.jpg?nolink&300|}} | ||
+ | |||
+ | Zakażone na wiosnę miejsca na młodych (tegorocznych) pędach jodły w jesieni nieco grubieją, a z biegiem lat zamieniają się w rakowate guzy. Znajdujące się w obrębie porażonych partii [[k:kora|kory]] [[p:paki|pączki]] rozwijają się w następnym roku po zakażeniu w chorobliwie nabrzmiałe [[p:pedy|pędy]], które zamiast rozwijać się normalnie w kierunku mniej więcej poziomym, rosną pionowo w górę (geotropizm ujemny). Na nich tworzą się krótkie [[i:igly-liscie-iglaste|igły]], w przekroju kolistawe, jasnozielone i w układzie okołopędowym, a nie w płaszczyznach zbliżonych do poziomu, jak na pędach normalnych. Na przełomie czerwca i lipca pojawiają się na takich igłach liczne, żółto zabarwione, czarkowate ecja. W następnych latach pędy te rozgałęziają się, a ponieważ odgałęzienia znowu układają się nie poziomo, lecz pionowo, powstaje krzaczasty utwór zwany **czarcią miotłą**. Porażone rdzą igły w jesieni opadają, tak że w zimie pędy czarcich mioteł są nagie. Na wiosnę pączki ich pędzą o 3—6 tygodni wcześniej niż pączki na pędach normalnych. Czarcie miotły żyją około 20 lat. Czasem na jednej koronie można naliczyć kilkadziesiąt takich mioteł. Każda z nich stanowi dobry przykład zjawiska określanego jako //aegricorpus//, czyli upostaciowioną interakcję między rośliną-gospodarzem a patogenem. Ponieważ zakażenie pędów jodły następuje często | ||
+ | w okółkach i to nieraz w znacznej bliskości pnia, chore miejsca na pędach wrastają łatwo w nieprzerwanie grubiejący pień, w którym następnie tworzą się w ciągu kilku lat pokaźnych rozmiarów **raki drzewne** o silnie i głęboko spękanej korze, a nawet dużej, otwartej ranie. Raki takie mogą osiągać wiek powyżej 60 lat. Stanowią one bramę wpadową (wrota infekcji) dla wspomnianych już grzybów rozkładających drewno (głównie //Phellinus hartigii//), ułatwiając przez to łamanie się porażonych pni. | ||
+ | W lipcu ukazują się na drugich gospodarzach jasnobrunatne plamki (uredia), a później ciemniejsze (telia). | ||
+ | |||
+ | ===== Sprawca ===== | ||
+ | |||
+ | Sporidia patogena, grzyba //Melampsorella caryophyllacearum// (//Basidiomycotina, Uredinales//) zakażają pod koniec maja tegoroczne pędy jodły. Okres inkubacji trwa około 4 miesiące, aż do zaznaczenia się na pędzie nabrzmienia. Pyknia i ecja występują najwcześniej następnego roku w lecie na igłach młodziutkich czarcich mioteł. Igły te są silnie przerośnięte grzybnią, ich komórki mezofilowe wybujałe, natomiast kanały żywiczne zredukowane. Grzybnia tworząca ecja zimuje dziesiątkami lat w pędach, wytwarzając co roku ecja na tegorocznych igłach czarcich mioteł. Ecjospory zakażają drugich gospodarzy, na których liściach powstają skupienia urediospor, a następnie teliospor. W pędach drugich gospodarzy, jeżeli należą one do roślin trwałych, grzybnia tworząca urediospory może zimować i wytwarzać w następnych latach nowe pokolenia urediospor bez pośrednictwa ecjospor. Na wiosnę teliospory kiełkują w podstawki, a wytworzone na nich zarodniki podstawkowe (sporidia) zakażają pędy jodły. | ||
+ | |||
+ | ===== Warunki sprzyjające ===== | ||
+ | |||
+ | Chorobie sprzyja głównie współobecność pierwszych i drugich gospodarzy oraz wilgotna pogoda na wiosnę. | ||
+ | |||
+ | ===== Ochrona ===== | ||
+ | |||
+ | Stosuje się ciągle na nowo podejmowane usuwanie z drzewostanu drzew o rakowatych pniach, poczynając od najwcześniejszych [[c:ciecia-pielegnacyjne|cięć pielęgnacyjnych]]. Może też być wskazane obcinanie gałęzi z czarcimi miotłami, w miarę możności przed końcem maja, tzn. przed uwolnieniem ecjospor, który to zabieg jest szczególnie polecenia godny, gdy czarcie miotły znajdują się blisko pnia. | ||
+ | ---- | ||
+ | Źródło: Karol Mańka i Małgorzata Mańka "Choroby drzew i krzewów leśnych" Warszawa 1993 | ||