Rany są następstwem przerwania ciągłości tkanek, które może mieć miejsce albo jako skutek chorobowych procesów przeciwdziałających spoistości tych tkanek (procesy rozpadu bądź dezintegracji), albo jako efekt działania czynników mechanicznych. W zależności od umiejscowienia danej tkanki (wewnątrz lub w powierzchniowej partii ciała rośliny), można mówić o ranach wewnętrznych lub zewnętrznych.

Przy ranach zewnętrznych zawsze występuje przerwanie ciągłości tkanki okrywającej (skórki, korka). Rany takie mogą być: gładkie lub szarpane, zależnie od tego, czy brzeg rany jest równy, czy też nierówny, a więc zygzakowaty, postrzępiony itp., powierzchniowe lub wgłębne, zależnie od tego, czy przerwaniu uległa tylko tkanka okrywająca, czy też ponadto także tkanki głębsze, wąskie lub szerokie, w zależności od tego, czy brzegi ran się stykają, jak np. przy ranach ciętych, czy też są od siebie oddalone.

Każda rana stanowi dla rośliny pewne niebezpieczeństwo, tym większe, im większa jest jej powierzchnia oraz im więcej jest ich na tej samej roślinie. Rany na łodygach drzew leśnych stanowią przede wszystkim bramy wejścia dla różnych czynników pasożytniczych, głównie grzybów zwanych hubami, powodujących zgniliznę drewna. Roślina reaguje na zranienie wyzwoleniem procesów zmierzających do zagojenia rany. Zależnie od swych specyficznych uzdolnień, zranionego narządu, wielkości rany itp., dokonuje tego w różny sposób. Możliwości działania, jakimi roślina dysponuje dla gojenia ran, można podzielić na doraźne i trwałe. Pierwsze obejmują wydzielanie substancji płynnych (żywic przez drzewa szpilkowe, gum przez drzewa pestkowe, śluzu przez kaktusy itd.), mechaniczne uszczelnianie tkanek przylegających do powierzchni rany (za pomocą torusów w jamkach i hipertrofii komórek) i chemiczne zmienianie ścian komórkowych (skorkowacenia). Do drugich natomiast zalicza się tworzenie zasklepów prostych i zasklepów złożonych. Przez zasklep (callus) rozumie się tkankę lub tkanki gojące rany. Zasklep prosty składa się wyłącznie z tkanki korkowej. Zasklep taki można obserwować na przykład na powierzchni przekroju bulwy ziemniaka, na której już po kilku godzinach po przekrojeniu można stwierdzić powstawanie warstwy korka.

Większe rany na zdrewniałych pędach roślin drzewiastych goją się za pomocą zasklepow złożonych. Zasklep taki tylko w początkach swego rozwoju utworzony jest z jednej tkanki, mianowicie z miękiszu drzewnego, która jednak później różnicuje się stopniowo na tkanki spotykane w normalnym narządzie. Tkanka zasklepu złożonego wytwarza się na brzegach rany pnia lub gałęzi w takiej obfitości, że przyjmuje postać wału „zalewającego” stopniowo powierzchnię rany. Obficiej powstaje tkanka zasklepowa w miejscach o słabszym nacisku kory na walec drzewny, tzn. więcej tworzy się jej przy brzegach rany biegnących wzdłuż osi pędu, aniżeli w kierunku do niej prostopadłym.

Proces gojenia rany na narządzie zdrewniałym można przyspieszyć przez:

• zmniejszenie powierzchni rany wskutek jej wygładzenia, np. ostrym nożem,
• zdezynfekowanie rany, możliwie najwcześniejsze, odpowiednim środkiem odkażającym, np. 1% formaliną,
• osłonięcie rany masą uszczelniającą, np. maścią ogrodniczą, chroniącą jej powierzchnię przed zbytnim wyparowaniem wody. Zabiegi takie nazywa się opatrywaniem rany (Białobok 1969).

Z ranami i ich gojeniem łączy się ważne zagadnienie raków drzewnych. W literaturze anglosaskiej określa się te ostatnie terminem „canker”. Termin ten ma jednak szersze znaczenie, obejmujące obok raków drzewnych, a więc zjawisk rozwijających się na zdrewniałych łodygach przez wiele lat, także zgorzele kory, które (obojętnie jaka jest ich przyczyna) zostają opanowane przez tkankę gojącą w stosunkowo krótkim czasie, jak np. w wypadku zgorzeli kory daglezji powodowanej przez grzyb Phomopsis pseudotsugae. Same raki drzewne są to, według Zaleskiego (1958), „złożone obrazy chorobowe na żywych łodygach zdrewniałych, na których łączą się ze sobą objawy ran, nekroz i wykruszania się tkanek oraz zabliźniania się ran, wiążącego się zwykle z wybujałościami”.

Raki drzewne można podzielić na otwarte (typowe) i zamknięte (nietypowe), a otwarte — na prawidłowe i nieprawidłowe. Zjawisku raka otwartego towarzyszy występowanie szerokiej rany, a zjawisku raka zamkniętego — występowanie ran wąskich (szczelinowatych). Prawidłowy rak drzewny jest to, według Zaleskiego (1958): „mniej lub więcej wybujałe miejsce na łodydze zdrewniałej o stale otwartej ranie, z widocznymi (na tej ranie) współśrodkowo ułożonymi resztkami po częściowo zabitych i wykruszonych pierścieniach zasklepowych”. Nieprawidłowy rak różni się od prawidłowego brakiem regularnego, tzn. koncentrycznego układu pierścieni zasklepowych na powierzchni rany. Wielkość raka i wspomniany układ pierścieni zasklepowych przy rakach drzewnych tłumaczą się historią rozwoju tych ostatnich. Otwarty rak drzewny formuje się bowiem w ciągu wielu lat dzięki działaniu dwóch periodycznie zmieniających się czynników: rakotwórczego (grzyba, bakterii, mrozu itp.) i zabliźniającego. Zwykle w ciągu sezonu wegetacyjnego wzdłuż brzegów rany, spowodowanej przez czynnik rakotwórczy, tworzy się zasklep, który później, najczęściej jesienią i ewentualnie zimą, bywa atakowany i w znacznej mierze niszczony przez czynnik rakotwórczy; w następnym sezonie roślina tworzy nowy zasklep itd. W odróżnieniu od zwykłych hipertroficznych narośli, raki drzewne wykazują obok wybujałości także nekrozy i pewne objawy następcze po nekrozach, jak wysychanie i wypadanie obumarłych tkanek, a stąd i rany.

Raki drzewne stanowią niebezpieczeństwo zagrażające drzewom dalszymi powikłaniami chorobowymi, np. zgniliznami drewna powodowanymi przez huby wnikające poprzez rakowate rany, jednakże tylko wtedy, gdy są wynikiem porażeń pierwotnych. Taki charakter mają np. rak modrzewia powodowany przez Lachnellula willkommii, rak jodły powodowany przez Melampsorella caryophyllacearum lub rak drzew liściastych powodowany przez grzyby z rodzaju Nectria. W tym wypadku atak czynnika rakotwórczego postępuje na powierzchni pnia ku jego wnętrzu. Niekiedy jednak raki drzewne mają charakter porażenia wtórnego. Tak na przykład niektóre huby rozkładają drewno poczynając od wewnętrznych partii pnia, a dopiero po zbliżeniu się do miazgi mogą wtórnie spowodować także objawy raka drzewnego (Stereum rugosum na dębie, Phellinus punctatus na jesionie, Phellinus robustus na dębie itd.).

Źródło: Karol Mańka „Fitopatologia leśna” PWRiL Warszawa 1998