Przygotowanie nasion do przechowywania

Każdą partię nasion należy po podsuszeniu starannie wymieszać, by móc ją potem podzielić na mniejsze ilości, przypadające na poszczególne pojemniki do przechowywania. Do ujednolicania większych partii nasion służą mieszalniki różnej konstrukcji i pojemności. Po ujednoliceniu w mieszalniku i podziale całej partii na poszczególne pojemniki, w każdym z nich znajduje się próba reprezentatywna dla całej partii.

Do przechowywania służą pojemniki wykonane z różnych materiałów (blaszane, plastikowe, szklane) i różnego kształtu. Pojemniki nie mogą być podatne na korozję. W przypadku pojemników plastikowych zdarza się, że niektóre składniki plastiku są chemicznie aktywne, mogą uszkadzać żywe tkanki nasion i obniżać ich żywotność. Należy więc używać pojemników posiadających atest, dopuszczający je do przechowywania żywności. Warunkiem koniecznym jest możliwość szczelnego ich zamykania. Dotyczy to przechowywania wszystkich nasion z kategorii „orthodox” i wyjątkowo niektórych nasion z kategorii „recalcitrant” (np. nasion jaworu czy klonu srebrzystego).

Każdy pojemnik z przechowywanymi nasionami należy zaopatrzyć w dwie trwałe etykiety: jedną włożoną do wnętrza, drugą przyczepioną w sposób trwały na zewnątrz. Wygodne są pojemniki wyposażone w uchwyt lub specjalne uszko, co ułatwia przymocowanie etykiety zewnętrznej nierdzewnym drutem. W przypadku etykiet przyklejonych do pojemnika należy się upewnić, czy klej jest odporny na działanie niskiej temperatury chłodni, w której pojemniki będą przechowywane. Napisy na etykietach muszą być trwałe i niepodatne na oddziaływanie wilgoci i mrozu. Przed wsypaniem nasion do pojemnika należy usunąć z niego wszelkie nieaktualne etykiety czy napisy.

Najbardziej korzystne są pojemniki w kształcie prostopadłościanu, gdyż można wypełnić nimi przestrzeń chłodni w sposób najbardziej ekonomiczny. Sposób ich zamykania i otwierania powinien być łatwy i prosty. Wymagana jest przy tym szczelność pojemnika wobec gazów i płynów, a także odporność na korozję. Do przechowywania długotrwałego, takiego np. jak w bankach genów, używane są m.in. pojemniki aluminiowe bez szwu o podstawie okrągłej, pokryte od wewnątrz cienką powłoką z niezagrażającego nasionom tworzywa sztucznego. Pojemniki takie są zamykane trwale okrągłym wiekiem za pomocą specjalnego urządzenia. Otwiera się je mechanicznym nożem, który odcina wieko dotychczasowe i tworząc nowy kołnierz na jego górnej krawędzi uzdatnia pojemnik, nieco tylko obniżony, do ponownego użycia i zamknięcia nowym wiekiem.

Niektóre pojemniki plastikowe są zaopatrzone w zakręcane wieko z gumową uszczelką, które wkrótce po umieszczeniu w chłodni (np. na następny dzień) należy dokręcić w celu zapobieżenia ewentualnej nieszczelności. Gdy do przechowywania wykorzystuje się butelki lub butle, należy je szczelnie zamknąć (korek dodatkowo uszczelniony lakiem lub inne, bardziej współczesne sposoby szczelnego zamykania butelek). W bankach genów butelki są zamykane szczelnie kapslą z uszczelką, a do zamykania korzysta się z urządzenia dokręcającego z jednakową zawsze siłą.

Małe próbki nasion można przechowywać w ampułkach szklanych różnej wielkości, aż do 500 ml. Po napełnieniu nasionami i włożeniu w szyjkę ampułki izolującego od ciepła kłębka waty, szyjkę się zatapia za pomocą dwupłomieniowego palnika gazowego. Takie ampułki stosuje się w bankach genów do przechowywania podsuszonych nasion w niskiej temperaturze przez np. 20 lat (w przypadku nasion roślin rolniczych). Sposób ten z powodzeniem zastosował w Polsce już w 1935 r. Tyszkiewicz do przechowywania w niskiej temperaturze nasion sosny zwyczajnej. W bankach genów korzysta się też z torebek z folii aluminiowej, laminowanej od wewnątrz cienką warstwą tworzywa sztucznego, zgrzewaną szczelnie po napełnieniu nasionami. Używa się też woreczków z folii polietylenowej ze szczelnie zaciskaną krawędzią górną. Należy jednak pamiętać o tym, że z niektórych nasion mogą się odkruszać drobne fragmenty okryw czy skrzydełek, które mogą naruszyć szczelność takich torebek.

Nasion gatunków wielkonasiennych z kategorii „recalcitrant”, zwłaszcza żołędzi, nie można przechowywać w pojemnikach szczelnie zamkniętych, ze względu na intensywność oddychania, wysoką nawet w obniżonej temperaturze. Przechowywanie takich nasion w temperaturze około 20°C w szczelnym pojemniku, przyczynia się do szybkiego wzrostu stężenia dwutlenku węgla w powietrzu otaczającym żołędzie i do równoczesnego spadku stężenia tlenu. W temperaturze — 1°C ten sam proces zachodzi 15 razy wolniej. Niekorzystnym zmianom składu gazowego atmosfery otaczającej żołędzie w zamkniętych pojemnikach towarzyszy stopniowy spadek ich żywotności. Holmes i Buszewicz zastosowali w 1950 r. dla żołędzi pojemniki zamykane nieszczelnie, a Suszka udoskonalił ten sposób przechowywania w 1971 r., umieszczając w masie żołędzi w pojemniku nieszczelnie zamkniętym perforowaną rurę z plastiku, sięgającą aż do dna. Polepsza to wentylację pojemnika i umożliwia pewną wymianę gazową. Można też, jak to się czyni we Francji, korzystać z pojemników (skrzyń) o dużej kubaturze (na 300-400 kg żołędzi), przedzielonych wewnątrz podwójnymi, perforowanymi ściankami. Można też umieszczać żołędzie w ażurowych koszach plastikowych, nie wypełniając ich całkowicie. Kosze te umieszcza się potem obok siebie w wymienionych powyżej wielkich skrzyniach. Opisane tu sposoby zapewniają podczas przechowywania utrzymanie w pewnej równowadze wzajemnego stosunku CO2:O2.

Powstaje również pytanie o celowość korzystania z podłoża podczas przechowywania nasion z kategorii „recalcitrant”. Podłożem takim może być suchy piasek, suchy torf lub suche trociny. Piasku nie zaleca się ze względu na jego ciężar, utrudniający manipulacje pojemnikami. Poleca się natomiast trociny z drewna gatunków iglastych, które są przy tym bardzo tanie; ponadto chronią one żołędzie przed patogenami. Podłoże miesza się z nasionami w proporcji objętościowej 1:1. Ma to na celu przestrzenne oddzielenie nasion od siebie, ogranicza też w pewnym sensie wymianę gazową, nie stawiając jej jednak przeszkód, chroni też nasiona przed wysychaniem. Przez zwiększenie odległości pomiędzy nasionami w podłożu zapobiega się opanowaniu nasion przez grzyby (pleśnie). Z drugiej jednak strony wzrasta liczba pojemników koniecznych do przechowywania nasion.

We Francji do przechowywania małych partii żołędzi używa się pojemników plastikowych o pojemności 30-50 l, w których warstwy żołędzi 5-centymetrowej grubości przesypuje się przemiennie z takimi samymi warstwami suchego torfu o zawartości wody zbliżonej do wilgotności żołędzi (45-50%); pojemniki przykrywa się folią polietylenową z mikrootworkami (przez nakłucie igłą, 100 otworków na 1 m2), co umożliwia ograniczoną wymianę gazową. W przypadku znacznych ilości żołędzi (stacja nasienna La Secherie de la Joux, Francja) przechowuje się je w dużych, drewnianych skrzynio-paletach, w które wkłada się żołędzie wsypane w ażurowe, plastikowe kosze do owoców. Ułatwia to wentylację, a równocześnie umożliwia oddzielanie partii żołędzi od siebie. Ze względów czysto praktycznych nie przechowuje się na ogół nasion razem z podłożem wtedy, gdy chodzi o skalę masową, tzn. gdy wykracza się poza skalę laboratoryjną.

W komorach chłodni pojemniki z nasionami powinny być poukładane na półkach, zapewniających odpowiednie odstępy pomiędzy pojemnikami (dotyczy to zwłaszcza pojemników o kształcie prostopadłościanu). Chodzi tu o umożliwienie cyrkulacji schłodzonego powietrza, a wiec o zachowanie odpowiednich warunków termicznych wokół pojemników. Z praktycznego punktu widzenia do nasion drobnych i średnio dużych celowo korzysta się z pojemników o pojemności nie większej niż 20-30 1. Przechowywanie nasion w większych jeszcze zbiornikach wymaga, ze względu na ich ciężar, stosowania do manipulacji i przemieszczeń systemu paletowego. Niekiedy jednak, gdy palety z pojemnikami są sztaplowane jedne na drugich w pionowych kolumnach, dostęp do palet dolnych może być znacznie utrudniony. W komorach tak załadowanych znaczna część powierzchni posadzki pozostaje niewykorzystana, gdyż niezbędna jest pewna przestrzeń dla ruchu podnośników widłowych. Są też komory, w których znaczna część ich pojemności jest wykorzystana przez pojemniki, rozmieszczone na półkach metalowych, przesuwanych ręcznie lub mechanicznie na szynach, przebiegających z jednego końca komory na drugi. System taki został przejęty ze współczesnych bibliotek, gdzie umożliwia doskonałe wykorzystanie przestrzeni magazynu.

Aktualnie trwają prace badawcze nad nowym sposobem przechowywania nasion z kategorii „recalcitrant”; chodzi o przechowywanie w workach ze zmodyfikowanym składem atmosfery. Metoda ta, znajdująca szerokie zastosowanie przy przechowywaniu owoców (zwłaszcza jabłek) w chłodniach, została we Francji przystosowana doświadczalnie do przechowywania żołędzi. Żołędzie przechowuje się tu w workach plastikowych, zaopatrzonych w okienko dyfuzyjne ze specjalnej membrany silikonowej. Przez takie okienko możliwa jest wymiana gazowa dwutlenku węgla 5-6 razy szybsza niż wymiana tlenu. Na skutek oddychania silnie uwodnionych żołędzi atmosfera w worku wzbogaca się szybko w dwutlenek węgla i ubożeje w tlen, co zmniejsza aktywność oddechową żołędzi. Problem polega na tym, by dla przyjętego z góry okresu przechowywania, ustalić rozmiary okienka umożliwiającego oddychanie nasion mniej intensywne, chroniące je jednak przed utratą żywotności. Wyniki zadowalające uzyskano po 18 miesiącach przechowywania, lecz nie były one lepsze od wyników uzyskanych dzięki zastosowaniu innych metod. Jest mało prawdopodobne, by metoda ta mogła się nadawać do długotrwałego, kilkuletniego przechowywania żołędzi.

p/przygotowanie-nasion-do-przechowywania.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:41 (edycja zewnętrzna)