Duża różnorodność zbiorowisk leśnych występujących w przyrodzie oraz warunków, w jakich się rozwijają, od dawna wyłoniła potrzebę ich klasyfikacji według pewnych zasad, odpowiadających praktycznym potrzebom gospodarstwa leśnego. Pierwsze próby takiej klasyfikacji lasów nie opierały się na ścisłych podstawach naukowych, lecz po prostu na zewnętrznych różnicach i podobieństwach, jakie między nimi zachodzą, a terminologia, jaką się posługiwano przy ich wyróżnianiu, została wzięta ze słownictwa ludowego.

W Polsce ślady takich bardzo prymitywnych i czysto praktycznych klasyfikacji można znaleźć np. w opisach W. POLA, który opisując różne postacie lasów używał na ich określenie takich nazw, jak: „sośniny”, „bory”, „dąbrowy” itp. W Rosji już w połowie XIX wieku przy opisach taksacyjnych lasów zaczęto się posługiwać tzw. inwentaryzacyjnymi typami lasu, a więc lasami składającymi się z tych samych gatunków drzew i rosnącymi na podobnej glebie.

Właściwa jednak typologia leśna, jako dziedzina naukowa, zaczęła się rozwijać w początku bieżącego stulecia. Bezpośrednią przyczyną tego stały się prace uczonego rosyjskiego G. MOROZOWA, w których zostały ustalone podstawowe pojęcia jednostki typologicznej. Autor ten, traktując las jako zjawisko biogeograficzne i historyczne, uważał, że naturalna klasyfikacja lasów powinna się opierać na ocenie głównych czynników lasotwórczych, do których zaliczał:

• ekologiczne właściwości drzew,
• klimat, podłoże, rzeźbę terenu i glebę,
• stosunki biocenotyczne w lesie,
• przyczyny natury historyczno-geologicznej,
• działalność gospodarczą człowieka.

Za zasadniczą podstawę wydzielania typów lasów przyjmował on warunki siedliskowe i taksonomiczne cechy drzewostanów, wychodząc z założenia, że określonym warunkom siedliskowym na danym obszarze geograficznym odpowiada pewien charakterystyczny typ drzewostanu. W koncepcji MOROZOWA typ drzewostanu stanowi podstawową jednostkę taksonomiczną, do której zalicza się drzewostany rosnące w jednakowych warunkach siedliskowych i odznaczające się podobnymi cechami taksonomicznymi. Przy tym odróżniał on drzewostany „stałe”, czyli w wyniku sukcesji uzgodnione z siedliskiem, oraz „przejściowe”, które tego uzgodnienia jeszcze nie osiągnęły lub je utraciły wskutek działalności człowieka bądź różnych kataklizmów zachodzących w przyrodzie.

Idea MOROZOWA, która zwróciła uwagę na przewodnią rolę siedliska, jako jednego z podstawowych czynników warunkujących istotne cechy taksonomiczne lasu, była rozwijana dalej w pracach KRUEDENERA, WOROBIOWA I ALEKSIEJEWA, a następnie POGREBNIAKA, który stworzył współczesną szkołę typologii leśnej opartą na klasyfikacji ekologicznej siedliska.

POGREBNIAK uważa, że najważniejszymi czynnikami określającymi typ lasu są warunki zasobności i wilgotności gleby. Opiera on swój system klasyfikacyjny głównie na zależnościach ekologicznych między wyrażoną przez te czynniki produkcyjnością siedlisk i roślinnością leśną. Wychodząc z tych założeń, autor ten opracował siatkę siedlisk o różnej zasobności i wilgotności gleby, powiązaną z występowaniem odpowiednich gatunków roślin. Siatka siedlisk umożliwia ich rozklasyfikowanie według wymagań ekologicznych drzew i zespołów leśnych, które tworzą typy lasu. Na podstawie wilgotności i składu mechanicznego gleby opiera się także typologiczna klasyfikacja lasów Puszczy Białowieskiej, opracowana w swoim czasie przez ROMANOWA, poprawiona i uzupełniona następnie przez J. J. KARPIŃSKIEGO na podstawie innych zasad.

Siedliskoznawczy kierunek typologii leśnej z czasem znalazł zwolenników także w innych krajach. Rzecznikiem tego kierunku na terenie Austrii był F. HARTMANN, który przy analizie siedlisk leśnych, opierając się głównie na wskaźnikach powstawania i jakości próchnicy glebowej, opracował swoją oryginalną koncepcję siedliskowych typów lasu.

W Polsce na elementach siedliskowych opiera się klasyfikacja E. CHODZICKIEGO. Na podstawie form próchnicy i typu gleby wyróżnia on jednostki typologiczne zwane formami siedlisk, w obrębie których wydziela typy zespołów. W ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat, oprócz kierunku siedliskoznawczego, równolegle w typologii leśnej rozwinął się inny kierunek, którego zwolennicy opierają wyróżnianie typów lasu przede wszystkim na wskaźnikach fitosocjologicznych. Wychodzą oni z założenia, że typowe ukształtowanie się runa leśnego ustala się o wiele szybciej niż ukształtowanie się drzewostanu. Kierunek ten przede wszystkim rozwinął w Finlandii — CAJANDER, w b. Związku Radzieckim — SUKACZOW i jego uczniowie, oraz inni uczeni w wielu krajach Europy. Temu kierunkowi hołdują fitosocjologowie reprezentujący szkołę fitosocjologiczną BRAUN-BLANQUETA lub kierunki zbliżone do tej szkoły.

W Polsce pierwszym przedstawicielem tego kierunku był twórca nauki o zespołach J. PACZOSKI, który w swym podstawowym dziele pt. „Lasy Białowieży” wyróżnił (głównie na podstawach florystyczno-fizjonomicznych) i opisał szereg zespołów leśnych, które utożsamiał z lokalnymi typami, a ponadto sprecyzował swój pogląd na podstawy typologii. PACZOSKI nie opracował jednak specjalnej metody typologicznej, chociaż do metody takiej wniósł wiele cennych koncepcji, jak np. zastosowanie badania biologicznej struktury drzewostanów w badaniach nad typami. Nie stworzył on także ogólnego systemu klasyfikacji lasów. Z tego względu prace jego mają przede wszystkim charakter bardzo cennych wstępnych studiów teoretycznych.

Do rozwoju typologii opartej na podstawach fitosocjologicznych duży wkład wniósł u nas W. NIEDZIAŁKOWSKI. W pracy swej o typach florystycznych lasów sosnowych opracował system „typów florystycznych”. Za podstawę swej klasyfikacji typologicznej przyjął taką jednostkę fitosocjologiczną, która przedstawia pewien określony typ siedliska i daje podstawy do oceny jego możliwości hodowlanych. Za wskaźnik wartości hodowlanej tych jednostek przyjął on skład florystyczny runa leśnego. W ten sposób wprowadził do typologii leśnej szereg kryteriów fitosocjologicznych. Silniejsze tendencje oparcia typologii leśnej na nowoczesnych zasadach i metodach fitosocjologicznych ujawniły się u nas dopiero po drugiej wojnie światowej, gdy została podjęta przez wielu botaników inicjatywa systematycznego opracowania, według jednolitej metody fitosocjologicznej, wszystkich u nas występujących zespołów leśnych i sporządzenia fitosocjologicznej kartografii lasów w Polsce.

Typologia leśna w początkowym okresie miała jeszcze wiele cech nauki opisowej; granica podziału między kierunkami fitosocjologicznym a siedliskoznawczym zaznaczała się bardzo wyraźnie. Obecnie, w miarę postępu badań nad prawidłowościami kształtowania się wzajemnych zależności między szatą roślinną lasu a siedliskiem, granica ta coraz bardziej traci na ostrości.

W ostatnich czasach rozwoju naszej typologii leśnej zaznaczył się znaczny postęp w związku z zakończeniem wieloletnich badań typologicznych zrealizowanych w ramach prac Instytutu Badawczego Leśnictwa przez L. MROCZKIEWICZA, T. TRAMPLERA i ich współpracowników. Podstawę tych badań stanowi założenie, że istotne właściwości lasu i jego możliwości produkcyjne najpełniej przejawiają się w charakterystycznym ekosystemie, jaki tworzy jego swoista szata roślinna, świat zwierzęcy i siedlisko.

Ponieważ w tym systemie najtrwalszym elementem jest siedlisko, odgrywające rolę przewodnią w procesie lasotwórczym, przeto siedlisko o jednorodnym układzie warunków produkcyjnych przyjęto za konkretną jednostkę podziału typologicznego. Podstawą podziału jest więc zdolność produkcyjna siedliska, jako podstawowy czynnik warunkujący możliwości produkcji leśnej. W związku z tym za podstawową jednostkę taksonomiczną, będącą uogólnionym (abstrakcyjnym) odpowiednikiem wszystkich konkretnych siedlisk, wykazujących z gospodarczego punktu widzenia istotne podobieństwa zdolności produkcyjnej, przyjęto siedliskowy typ lasu.

Porównanie siedliskowych typów lasu z zespołami roślinnymi wykazało, że jednostki te nie wszędzie się z sobą jednakowo zgadzają. W różnych krainach, a niekiedy także w różnych dzielnicach przyrodniczoleśnych, na siedliskach tego samego typu mogą występować różne zespoły leśne. Jest to zupełnie zrozumiałe z tego względu, że występowanie jakiegoś zespołu roślinnego w danym typie siedliskowym lasu uzależnione jest nie tylko od czynników siedliskowych, na podstawie których ten typ został wyróżniony, ale i od wielu innych okoliczności, np. regionalnych stosunków geobotanicznych, dotychczasowego przebiegu sukcesji roślinnej na danym obszarze oraz amplitudy ekologicznej zespołów.

Zespół leśny i siedliskowy typ lasu mają dość różnorodne amplitudy ekologiczne. Najczęściej jednak zespoły są pojęciami węższymi ekologicznie niż siedliskowy typ lasu i nie zawsze można je ze sobą porównać, gdyż mogą obejmować więcej niż jedną jednostkę.

Na obszarze Polski dla potrzeb gospodarstwa leśnego wyróżniono już na podstawie przyjętej klasyfikacji typologicznej szereg siedliskowych typów lasu dla terenów nizinnych i górskich, których tutaj nie będziemy omawiać, gdyż zagadnienia te nie wchodzą w zakres fitosocjologii, lecz w zakres innych dyscyplin naukowych leśnictwa — hodowli i urządzania lasu.

Głównym zadaniem nowoczesnej typologii leśnej jest opracowanie klasyfikacji lasów lub siedlisk leśnych do celów naukowych i praktycznych. Aby system typologiczny mógł być powszechnie uznawany i stosowany w rozwiązywaniu różnorodnych zagadnień teoretycznych i praktycznych, musi on spełniać szereg warunków.

Przede wszystkim musi być systemem naturalnym, tj. takim, jaki pozwalałby grupować badane zjawiska przyrody według podobieństwa i pokrewieństwa ich cech istotnych i systematyzować typy zjawisk w ten sposób, aby ich uporządkowanie w systemie wskazywało na prawdziwość stosunków zachodzących między wyróżnionymi typami. Typ lasu jest więc jakby uogólnieniem i odpowiednikiem konkretnie istniejących w przyrodzie form lasu, ale sam wskutek tego jest pojęciem abstrakcyjnym. Odzwierciedla on tym lepiej rzeczywistość, im pełniej opieramy jego wyróżnienie na wszechstronnym i dokładnym poznaniu tej rzeczywistości w różnych jej przejawach. Ponieważ jednak znajomość klasyfikowanych zjawisk nie może się ograniczać do znajomości tylko zewnętrznych ich przejawów, lecz musi obejmować także poznanie związków zachodzących pomiędzy tymi zjawiskami oraz rozeznanie, co w tych zjawiskach jest jednostkowe, a co ogólne, przeto jest rzeczą jasną, że typologia leśna każdego kierunku może rozwijać się pomyślnie o tyle tylko, o ile pozwala jej na to rozwój innych dziedzin nauki o lesie.

Im bardziej nauka ta pozwala nam na dokładniejsze poznanie praw rządzących procesami lasotwórczymi i im głębiej wnika w istotę zależności zachodzących między elementami przyrody żywej i nieożywionej w lesie, tym większe daje możliwości stworzenia takiego naturalnego systemu typologicznego, który w dostatecznej mierze zaspokajałby nie tylko potrzeby praktyki, ale także wymagania poprawności naukowej. Ponieważ postęp badań siedliskowych ciągle jeszcze u nas nie nadąża za aktualnymi potrzebami rozwoju typologii leśnej, przeto typologia nasza musi często łączyć w sobie charakter nauki klasyfikującej z charakterem nauki poszukującej brakujących jeszcze ogniw w dotychczasowym systemie naszej wiedzy o lesie i w tym sensie niejako wyręcza niektóre pokrewne gałęzie nauk przyrodniczych, upraszczając z konieczności pewne fazy badawcze. Czy opracowany u nas w ostatnich czasach nowy system typologiczny zda egzamin życiowy, czy też będzie wymagał jeszcze dużych korekt, pokaże dopiero przyszłość.