Olsza szara Alnus incana

Nasiona rozwijają się po dwa na łuskach szyszeczek, dojrzewających nieco wcześniej niż u olszy czarnej, a więc w okresie od września do listopada, w zależności od regionu i lokalizacji drzewostanu nad poziomem morza. Szyszeczki osiągają długość 11-17 mm i szerokość 6-7 mm, ich barwa początkowo zielona przechodzi podczas dojrzewania w żywobrązową. Łuski szyszeczek rozchylają się przed zimą, a dojrzałe, jednonasienne orzeszki rozsiewają się w okresie od września do grudnia, w zależności od lokalizacji drzewostanu. Szyszeczki pozostają na gałązkach przez całą zimę, nieraz znacznie dłużej. Orzeszki olszy szarej są zaopatrzone w cienkie i znacznie bardziej wydatne skrzydełka niż orzeszki olszy czarnej, nasiona są bezbielmowe.

Alnus incana. Cechy charakterystyczne orzeszków i szyszeczek

Drzewa rosnące w zwartych drzewostanach zaczynają owocować w wieku około 30 lat, drzewa izolowane znacznie wcześniej (wg źródeł polskich już w wieku około 15 lat). Olsza czarna i szara, występując obok siebie na jednym terenie i zapylając się wzajemnie, mogą się krzyżować i wydawać mieszańce. Ze względu na odmienną wartość tych gatunków i inną ich rolę w lesie, nie należy pozyskiwać nasion z drzewostanów mieszanych. Dobre lata nasienne przytrafiają się niekiedy corocznie, w zasadzie jednak raz na 2 do 4 lat. Orzeszki są roznoszone przez wiatr dalej niż orzeszki olszy czarnej, dzięki swej mniejszej masie i większym skrzydełkom. Możliwe jest też ich przenoszenie przez wodę.

Szyszeczki olszy szarej obrywa się z drzew stojących w okresie od września do listopada, co zależy od położenia geograficznego drzewostanu i wysokości nad poziomem morza. Można je też pozyskiwać ze ściętych, leżących drzew. W okresie tym łuski szyszeczek zaczynają się rozchylać. Transport szyszeczek olszy szarej i czarnej przeprowadza się tak samo.

Zamknięte jeszcze szyszeczki olszy szarej traktuje się podobnie jak szyszeczki olszy czarnej. W celu podsuszenia należy je rozrzucić na rusztach, sitach, stołach czy na podłodze pomieszczenia suchego i przewiewnego, w którym w temperaturze otoczenia łuski szyszeczek rozchylają się w ciągu 3-4 tygodni. Temperatura nawet niższa od 15°C wystarcza, by szyszeczki mogły się otworzyć. Niekiedy przetrzymuje się je w spichrzach lub składach i co jakiś czas miesza szuflując, dopóki się nie otworzą. Natomiast w temperaturze 20 - 25°C na ramach z dnem z siatki metalowej, co ułatwia podsychanie, łuski szyszeczek rozchylają się szybciej.

Młócenie szyszeczek nie jest wskazane, prowadzi to bowiem do łamania się zdrewniałych łusek, których okruchy nie dają się później oddzielić od orzeszków. W bębnie lub na sitach wyłuszczarni szyszek gatunków szpilkowych i w temperaturze 40-45°C, czas pozyskiwania orzeszków jest redukowany do 1-2 dni. Wilgotność dojrzałych orzeszków dochodzi do 8 -10%, lecz można ją zwykłymi sposobami jeszcze bardziej, choć nieznacznie obniżyć. Umożliwia to ich prowizoryczne przechowywanie.

Średnia czystość materiału nasiennego jest zazwyczaj niska, w Polsce i Danii np. osiąga poziom nie wyższy niż 40%, co wynika z domieszki okruchów łusek i nasion porażonych grzybami. W obrocie handlowym tak niska czystość jest uważana za normalną, podobnie jak zdolność kiełkowania na poziomie 30%.

W czyszczalni sitowo-pneumatycznej, przy odpowiednim doborze sit i rozdziale orzeszków w pionowym, wstępującym prądzie powietrza, można osiągnąć poziom czystości 80-90%. Sito górne, przeznaczone do oddzielania większych zanieczyszczeń, powinno mieć otwory o średnicy większej niż 3 mm, średnice otworów sita dolnego do oddzielania zanieczyszczeń drobnych nie mogą przekraczać 1,5 mm.

W Polsce za partie nasion olszy szarej o średnim poziomie czystości uznaje się te, w których udział nasion czystych mieści się w przedziale 50-69%.

Orzeszki pozyskane z szyszeczek w temperaturze otoczenia cechuje wilgotność 8-9%, co umożliwia ich przechowywanie w warunkach nie kontrolowanych przez okres nie dłuższy niż 1,5 roku, a w szczelnych pojemnikach i w temperaturze niższej od 0°C, przez co najmniej 2-3 lata. Suszenie orzeszków olszy szarej jest utrudnione przez obecność znacznej ilości zanieczyszczeń, zwłaszcza fragmentów łusek o wyższej wilgotności. W temperaturze 30°C można w ciągu 1-2 dni dosuszyć orzeszki olszy szarej do wilgotności 5-7%, co umożliwia ich długoterminowe przechowywanie.

W Niemczech, używając do suszenia powietrza odwodnionego, Schönborn (1964) osiągnął poziom wilgotności 0%, bez jakiegokolwiek spadku żywotności. Nasiona olszy szarej, podobnie jak nasiona innych gatunków olszy, należą więc do kategorii „orthodox”.

Nasiona olszy szarej (orzeszki), przechowywane w warunkach nie kontrolowanych, nie zachowują żywotności dłużej niż nasiona olszy czarnej, a więc co najwyżej przez 1,5 roku.

Niewiele jest informacji o przechowywaniu nasion olszy szarej w warunkach kontrolowanych. Podstawy przechowywania w takich warunkach opracował Schönborn (1964), którego interesował szczególnie związek zachodzący między wilgotnością nasion a ich odpornością na mróz. Odporność ta, w przypadku nasion olszy szarej, nie odbiega od odporności olszy czarnej. Zaleca się więc obniżenie wilgotności orzeszków poniżej 7%, a następnie ich przechowywanie w szczelnie zamkniętych pojemnikach w temperaturze ujemnej, w granicach od — 4 do — 10°C. W takich warunkach można je przechowywać bez strat przez 2 lub 3 lata. Przechowywanie jeszcze dłuższe wymaga obniżenia wilgotności poniżej 3%, a używane do tego celu pojemniki powinny być zamknięte absolutnie szczelnie (nie mogą to więc być np. torby z folii polietylenowej), temperatura musi być ujemna.

W warunkach sprzyjających kiełkowaniu, a więc na świetle i w temperaturze cyklicznie zmiennej 23~27°C (22 + 2 godz./dobę) według przepisów polskich, lub w 20~30°C (16 + 8 godz./dobę) zgodnie z zasadami ISTA, nasiona zaczynają kiełkować po kilku dniach, a najpóźniej po 14 dniach kiełkowanie jest całkowicie zakończone. Okazało się jednak, że nasiona różnych gatunków olszy, m.in. nasiona olszy czarnej, pozyskane z szyszeczek w ciemności i w takich samych warunkach poddane kiełkowaniu, kiełkują w niskim tylko procencie lub nie kiełkują wcale. Można przypuszczać, że prawidłowość ta dotyczy również nasion olszy szarej.

W ocenie jakości nasion olszy szarej obowiązują te same kryteria, co w przypadku olszy czarnej. Jedyna różnica polega na tym, że przy tej samej według norm polskich wielkości próbki średniej (10 g), masa próbki ścisłej nie powinna wynosić 1, lecz 0,5 g. Przepisy ISTA przewidują odpowiednio 15 i 2 g.

W Polsce partie nasion olszy szarej zalicza się do jednej z trzech klas jakości na podstawie poziomu ich czystości (nie niższego do 50%) oraz ich energii i zdolności kiełkowania.

Przy określaniu wilgotności orzeszków obowiązuje takie samo postępowanie, jak w przypadku orzeszków olszy czarnej, tj. waży się je przed i po suszeniu w temperaturze 105°C przez 24 godz.

Wszystkie próby oceny jakości nasion przebiegają tak samo, jak w przypadku nasion olszy czarnej, jedyna różnica polega na zmniejszonej masie próbki ścisłej (p. wyżej). Można posłużyć się próbą krojenia i próbą kiełkowania. Dysponując odpowiednim sprzętem można poprzedzić próbę kiełkowania oceną radiograficzną przy użyciu promieni Roentgena, co pozwala na wydzielenie bez uszkodzeń nasion pełnych, ponadto umożliwia to policzenie i odrzucenie nasion pustych i opanowanych przez owady.

Orzeszki olszy szarej wysiewa się w szkółce tak samo, jak orzeszki olszy czarnej, przykrywając je warstwą grubości co najwyżej 5 mm. W przypadku siewu w pojemniki wzrost siewek może być bardzo słaby przy braku bakterii wiążących azot, występujących w brodawkach korzeniowych. Zaleca się więc zaszczepienie podłoża kulturą (inoculum) tych bakterii z brodawek olszy szarej. Wywiera to korzystny skutek, gdy podłoże jest ubogie w związki azotu, a jego pH jest niskie.