Różnice

Różnice między wybraną wersją a wersją aktualną.

Odnośnik do tego porównania

o:olsza-czarna-nasiona [2013/09/15 12:40] (aktualna)
Linia 1: Linia 1:
 +====== Olsza czarna - nasiona ======
  
 +
 +Olsza czarna //Alnus glutinosa//
 +
 +===== Dojrzewanie owocostanów (szyszeczek) =====
 +
 +[[n:nasiona|Nasiona]] formują się parami na łuskach [[k:kwiatostany|kwiatostanów]] żeńskich. Rozwój zarodków i całych nasion raz zapoczątkowany przebiega bardzo szybko i z początkiem jesieni nasiona są już w pełni dojrzałe i gotowe do kiełkowania. W Polsce szyszeczki dojrzewają we wrześniu-październiku; w okresie tym rozwój nasion jest już zakończony. Łuski kwiatostanów żeńskich wtedy drewnieją, a zdrewniałe szyszeczki nie rozpadają się, lecz pozostają długo na gałązkach. Szyszeczki otwierają się dopiero po pierwszych silniejszych mrozach i aż do wczesnej wiosny uwalniają czerwonawobrązowe, wąsko oskrzydlone [[o:orzech-lub-orzeszek|orzeszki]] zwane nasionami. Orzeszki te są jednonasiennymi owocami; nasiona są bezbielmowe.
 +
 +===== Obradzanie nasion =====
 +
 +[[d:drzewa|Drzewa]] rosnące w [[z:zwarcie-drzewostanu|zwartych]] [[d:drzewostan|drzewostanach]] zaczynają obradzać nasiona w wieku około 30 lat. Drzewa odosobnione i dobrze naświetlone obradzają nasiona już w wieku 20 lat, a niekiedy jeszcze wcześniej. Drzewa mogą obradzać nasiona corocznie, lecz lata większego urodzaju przypadają raz na 2 - 3 lata. Produkcja nasion jest silnie uzależniona od [[k:klimatyczne-czynniki-siedliska|warunków klimatycznych]] w okresie wiosennego kwitnienia, nie mniejszy wpływ wywierają też warunki lata roku poprzedniego, gdyż wtedy powstają zawiązki kwiatowe. Jest to przyczyną dużej zmienności jakości nasion, produkowanych w kolejnych latach. Wilgotność dojrzałych orzeszków maleje stopniowo, a w okresie rozchylania się łusek szyszeczek spada do poziomu 8-9%.
 +Zdolność nasion [[o:olsza-czarna|olszy czarnej]] do kiełkowania waha się około 40%, często jednak jest jeszcze niższa, ze względu na obecność w plonie okruchów zdrewniałych łusek szyszeczek i znacznie większych i cięższych orzeszków, opanowanych przez grzyby.
 +
 +Orzeszki są przenoszone przez wiatr na odległość 30 - 60 m od drzewa macierzystego, istotną rolę odgrywa również ich transport przez wodę. Korkowe skrzydełka umożliwiają utrzymywanie się orzeszków na powierzchni wody, a zdolność kiełkowania nasion olszy czarnej nie maleje nawet po 12 miesiącach pływania na wodzie.
 +
 +//Alnus   glutinosa.//   **Cechy   charakterystyczne   orzeszków i szyszeczek**
 +
 +|Masa 1000 orzeszków       |     0,7-1,5 g        |
 +|Liczba orzeszków czystych w 1 kg\\ (Polska)\\ (Dania)      |      500000 szt.\\ 780000 szt.     | 
 +|Masa orzeszków czystych w 1 hl szyszeczek |           1,5 kg      |
 +|Masa 1 hl szyszeczek (Polska)                |           30 kg       |
 +|Masa orzeszków w 100 kg szyszeczek    (Polska) |           5 kg        |
 +|Masa orzeszków w 100 kg szyszeczek z plantacji nasiennej (Niemcy)       |       9-19 kg       |
 +
 +Odnowienie naturalne olszy czarnej przebiega pomyślnie, gdy nasiona (orzeszki) padają na [[g:gleba-lesna|glebę]] mineralną lub próchniczną, wolną od konkurencyjnej roślinności lub chwastów, wystarczająco wilgotną i dobrze naświetloną. Efektywność takiego odnowienia można podwyższyć, [[s:skaryfikacja-nasion|skaryfikując]] powierzchnię gleby i polepszając warunki świetlne.
 +
 +===== Zbiór, transport i wyłuszczanie szyszeczek =====
 +
 +Szyszeczki dojrzewające w Polsce we wrześniu - październiku zrywa się z drzew stojących lub niedawno ściętych w listopadzie lub grudniu. W tym okresie łuski szyszeczek najwcześniej się otwierających zaczynają się rozsuwać. Uzyskanie 1 kg orzeszków wymaga zebrania 15-20 kg szyszeczek. W roku dobrego urodzaju zbieracz może w ciągu dniówki zebrać około 6 kg szyszeczek.
 +
 +Transport szyszeczek powinien przebiegać szybko, ze względu na wysoki początkowo poziom ich wilgotności.
 +Świeżo zebrane szyszeczki rozkłada się do podsuszenia na półkach lub podłodze w dobrze wentylowanym pomieszczeniu, gdzie w temperaturze otoczenia otwierają się w ciągu kilku tygodni. Rozchylanie się łusek można przyspieszyć umieszczając szyszeczki w wyłuszczarni szyszek [[g:gatunek|gatunków]] iglastych w temperaturze 27-38°C, co umożliwia pozyskanie większości nasion. W byłym Związku Radzieckim stwierdzono, że w temperaturze 20°C trwa to 20-25 dni, podczas gdy w 40-45°C już tylko 1 - 2 dni. Orzeszki pozostające w szyszeczkach można pozyskać przez przetłoczenie przez te ostatnie wymuszonego prądu powietrza lub przez ich mieszanie w obracającym się sortowniku rotacyjnym.
 +Jednym ze sposobów pozyskiwania nasion jest ich zgarnianie sitem z powierzchni wody. Nasion takich nie można jednak przechowywać, lecz należy je natychmiast wysiać.
 +
 +===== Oczyszczanie i podsuszanie orzeszków =====
 +
 +Korzystając z wialni i sit (tym bardziej z czyszczalni sitowo-pneumatycznej) można doczyścić partie orzeszków olszy czarnej do 80-90%. Konieczne są do tego dwa sita 3 średnicy otworów 3,0 i 1,5 mm - pierwsze do oddzielenia grubszych zanieczyszczeń, drugie do eliminacji pyłu i innych cząstek, np. okruchów łusek. Trudności powstają nieraz przy oddzielaniu orzeszków pełnych od pustych. W Niemczech czystość nasion w obrocie handlowym dochodzi często do 60%, przy zdolności kiełkowania 40%. W Polsce [[o:ocena-czystosci-nasion|czystość partii nasion]] olszy czarnej, ze zbioru w Lasach Państwowych, waha się najczęściej w granicach 64-81%, a zdolność kiełkowania osiąga poziom 35-66%. Zaliczenie partii nasion olszy czarnej do średniego poziomu czystości wymaga, według norm polskich, ich oczyszczenia do co najmniej 70%.
 +
 +Wilgotność orzeszków wypadających z szyszeczek wynosi 8-9% i takie nasiona nożna już przechowywać bez żadnych innych dodatkowych zabiegów. Gdy brak chłodni i zachodzi konieczność przechowywania nasion, np. w chłodnej piwnicy, nie powinno to trwać dłużej niż 2-3 lata, gdyż po przekroczeniu tego okresu obserwuje się szybki spadek energii kiełkowania. Nasiona przechowywane w otwartych pojemnikach, w powietrzu o wysokiej i zmiennej wilgotności, tracą wcześnie zdolność kiełkowania.
 +
 +Wilgotność nasion przeznaczonych do długotrwałego przechowywania powinna ryć niższa od 8-9%. W Czechach Vincent (1957) udowodnił, że orzeszki podsuszone do wilgotności 5-7% (co uzyskano przez suszenie w temp. 30°C przez 48 godz.) można było przechowywać przez 5 lat. W Niemczech Schönborn (1964) suszył orzeszki olszy czarnej w temperaturze pokojowej całkowicie odwodnionym powietrzem. Tym sposobem udało mu się wysuszyć nasiona do wilgotności 0%, bez utraty żywotności. Orzeszki podsuszone do wilgotności 5-7%, wystarczającej do długotrwałego przechowywania, należy umieścić w pojemnikach szczelnie zamykanych, by uniknąć jakichkolwiek zmian uwodnienia. Taki poziom wilgotności można osiągnąć przez suszenie orzeszków w temperaturze 30°C przez 1-2 doby.
 +
 +===== Przechowywanie orzeszków =====
 +
 +Nasiona olszy czarnej z orzeszków o wilgotności 10% w temperaturze pokojowej oddychają intensywnie, co nie pozostaje bez wpływu na ich jakość. Zdolność kiełkowania nasion przechowywanych w temperaturze 2-4°C nie podlega wprawdzie zmianom przez kilka lat, ich energia kiełkowania maleje jednak stopniowo. Jest to następstwem procesu starzenia się nasion, czego nie sposób stwierdzić, porównując tylko poziomy zdolności kiełkowania z poszczególnych, kolejnych lat.
 +
 +Jest sprawą oczywistą, że podczas długoterminowego przechowywania aktywność metaboliczna nasion powinna być zredukowana do minimum. W przypadku nasion olszy czarnej, należących do kategorii „orthodox", można tę aktywność bardzo silnie zredukować, skoro możliwe jest ich nawet radykalne odwodnienie.
 +
 +Innym ważnym warunkiem długowieczności nasion jest obniżenie temperatury przechowywania do poziomu nie zagrażającego ich przeżywaniu, co jest równocześnie funkcją ich wilgotności. Schönborn (1964) badał odporność nasion na mróz i stwierdził, że nasiona olszy czarnej z orzeszków o wilgotności 3,0-10,8% nie są uszkadzane przez niską temperaturę nawet w — 70°C, natomiast przy 15% wilgotności orzeszków nasiona giną w temperaturze — 28°C, a przy 22% w — 16°C. Nasiona o wilgotności 35% zabija już temperatura — 1 do — 2°C.
 +
 +Według Schönborna nasiona olszy czarnej, po podsuszeniu do dowolnego poziomu wilgotności w zakresie 0-7%, zachowywały równocześnie wysoką energię (78-85%) i zdolność kiełkowania (81-87%) również wtedy, gdy po podsuszeniu przechowywano je przez 6 miesięcy w temperaturze pokojowej. Po takim przechowywaniu obserwowano jedynie spadek energii kiełkowania nasion całkowicie odwodnionych o 6-8%.
 +
 +Z rezultatów badań przeprowadzonych w Czechach, Słowacji, Polsce i w Niemczech wynika, że przechowywanie podsuszonych orzeszków w niskiej temperaturze (wilgotność poniżej 8%, temp. najniższa — 4°C) przez trzy zimy nie wpływa ujemnie na kiełkowanie tych nasion. Schönborn zaleca więc dla kilkuletniego przechowywania podsuszenie orzeszków do 7% i temperaturę w zakresie od —4 do — 10°C. Jeszcze dłuższe przechowywanie wymagałoby według Schönborna podsuszenia poniżej wilgotności 3%, co bez specjalnych urządzeń suszących w zakresie temperatur umiarkowanych nie jest możliwe.
 +
 +===== Spoczynek nasion i warunki jego ustępowania =====
 +
 +W warunkach naturalnych nasiona olszy czarnej kiełkują z łatwością, lecz kiełkowanie zależne jest od oświetlenia i od jakości światła. Nasiona wyłuszczone w ciemności i w ciemności poddane warunkom sprzyjającym skądinąd kiełkowaniu, nie kiełkują w ogóle lub kiełkują słabo. Na przykładzie olszy japońskiej (//Alnus japonica// Steud.) stwierdzono, że jej nasiona powstrzymują się od kiełkowania nie tylko w ciemności, ale i w świetle zielonym lub niebieskim. Sprzyja natomiast kiełkowaniu olszy światło dzienne, a ponadto światło z czerwonego lub żółtego pasma widma. Jest więc prawdopodobne, że kiełkowanie nasion olszy jest regulowane przez mechanizm zależny od fitochromu, tak jak to się dzieje z [[b:brzoza-brodawkowata-nasiona|nasionami brzozy]]. 
 +
 +Wymaga to sprawdzenia przy użyciu nasion wyłuszczonych z „szyszeczek" w całkowitej ciemności i wysianych na kiełkowniku w takich samych warunkach.
 +Świeżo pozyskane nasiona olszy czarnej kiełkują na świetle i w sprzyjających warunkach cieplnych szybko i energicznie. Nie wiadomo do tej pory z całą pewnością, czy kiełkowaniu sprzyja uprzednie oddziaływanie chłodu. W Finlandii stwierdzono, że świeżo pozyskane nasiona kiełkują energicznie w temperaturze cyklicznie zmiennej 21~30°C (16 + 8 godz./dobę), lecz po podsuszeniu do wilgotności 8-9% ich zdolność kiełkowania wyraźnie maleje. Tę zdolność kiełkowania można było podwyższyć ponad zdolność kiełkowania nasion świeżych, gdy zastosowano 180-dniową [[s:stratyfikacja-nasion|stratyfikację]] orzeszków w wilgotnym podłożu w temperaturze 1 - 5°C. Zamrożenie podłoża po stratyfikacji na trzy doby do temperatury — 20°C przyczyniło się do dalszego jeszcze wzrostu zdolności kiełkowania.
 +
 +Warto tu przypomnieć, że w nasionach pochodzących z Finlandii znajdują się często zarodki nie w pełni wykształcone. Stan tych nasion, gdy ich wilgotność jest obniżona, można interpretować jako przypadek spoczynku wymuszonego przez podsuszenie zarodków nie w pełni rozwiniętych. Zjawisko to jest częste w rejonach subarktycznych, takich np. jak właśnie Finlandia, w których długość sezonu wegetacji może w niektórych latach ulec znacznemu skróceniu.
 +Nasiona olszy czarnej można przed siewem stratyfikować przez 30-60 dni w śniegu albo też w wilgotnym piasku lub torfie w temperaturze 1 - 5°C. Nasiona tak traktowane kiełkują bardziej energicznie niż niestratyfikowane.
 +
 +===== Ocena jakości nasion =====
 +
 +Według zasad ISTA wielkość próbki średniej wynosi 25 g, próbki ścisłej 4 g; normy polskie przewidują odpowiednio 10 i 1 g.
 +W Polsce partie nasion olszy czarnej zalicza się do jednej z trzech [[k:klasa-jakosci-nasion|klas jakości]], na podstawie [[o:ocena-czystosci-nasion|poziomu ich czystości]] (co najmniej średniego) oraz energii i zdolności kiełkowania. W poszczególnych latach obserwuje się zróżnicowanie jakości nasion. W skali całego kraju wyraża się to udziałem nasion I klasy jakości w całym zebranym plonie - w latach dobrego urodzaju udział nasion klasy I może w Polsce wynosić 23-52% wszystkich zebranych partii, w latach słabych natomiast 7-9%.
 +
 +==== Określanie wilgotności orzeszków ====
 +
 +Zawartość wody w orzeszkach olszy czarnej określa się metodą suszarkową, ważąc je przed i po suszeniu w temperaturze 105°C przez 24 godz. Wyraża się ją w odniesieniu do świeżej masy. Z nadesłanej próbki średniej pobiera się losowo trzy powtórzenia po 0,5 g i te poddaje suszeniu. Należy jednak podjąć decyzję czy pobierać je z próbki średniej wprost, jedynie po wybraniu grubszych zanieczyszczeń, czy z frakcji nasion czystych po próbie czystości; należy to zaznaczyć w świadectwie oceny nasion.
 +
 +==== Określanie żywotności nasion ====
 +
 +[[o:ocena-zywotnosci-nasion|Ocenę żywotności]] powinna poprzedzić [[o:ocena-czystosci-nasion|próba czystości]] i wydzielenie z frakcji nasion czystych orzeszków pustych lub uszkodzonych przez owady. Do próby czystości przeznacza się całą próbkę ścisłą, a więc 4 g (ISTA) lub 1 g (normy polskie). Szczególnie przydatna jest do tego celu [[r:rentgenowskie-metody-oceny-żywotności-nasion|metoda radiograficzna]]. Przeprowadzenie prób wymienionych poniżej wymaga odliczenia z orzeszków pełnych (lub czystych) czterech powtórzeń po 100 orzeszków każde; takich samych orzeszków używa się do [[o:określanie-masy-1000-nasion|określenia masy 1000 nasion]].
 +
 +=== Próba krojenia === 
 +
 +[[m:metoda-krojenia-nasion|Próba krojenia]] umożliwia określenie udziału nasion pełnych w plonie. Jest to przydatne podczas czyszczenia, gdyż pozwala określić efektywność maszyn czyszczących, zwłaszcza wialni lub czyszczalni, wyposażonych w pneumatyczne separatory nasion zbyt lekkich lub pustych.
 +
 +==== Określanie zdolności kiełkowania nasion ====
 +
 +W myśl zasad oceny nasion obowiązujących w Polsce, [[p:proba-kielkowania-nasion|próby kiełkowania nasion]] olszy czarnej powinny być przeprowadzane na kiełkowniku Jacobsena, na wilgotnej bibule, na świetle, w temperaturze cyklicznie zmiennej 23~27°C (temp. wyższa oddziałuje przez 2 godz./dobę, a przejście jednej temperatury w drugą powinno trwać co najmniej 1 godz.). Nie jest to możliwe, jeżeli kiełkownik nie jest wyposażony w system chłodzenia wody i programowania zmian jej temperatury, chyba że temperatura fazy cieplejszej opada do 23°C samorzutnie po wyłączeniu ogrzewania, co może trwać dość długo. 
 +
 +Energię kiełkowania określa się w takim układzie cieplnym po 7 dniach, zdolność kiełkowania po 14 dniach. Przepisy ISTA przewidują prowadzenie prób kiełkowania w temperaturze cyklicznie zmiennej 20~30°C (16 + 8 godz./dobę) - pierwsze liczenie przeprowadza się po 7 dniach, a zdolność kiełkowania określa się po 21 dniach. W czasie trwania próby należy zapewnić co najmniej 8-godzinne oświetlenie na dobę, obejmujące w całości cieplejszą fazę dobowego cyklu termicznego. Do kiełkujących zalicza się nasiona z rosnącym [[k:korzen|korzeniem]], nie krótszym od połowy długości nasienia. Podczas kontroli nasiona skiełkowane i zepsute zlicza się i usuwa. Wyniki próby wyraża średni procent nasion kiełkujących, obliczony z czterech powtórzeń.
 +
 +===== Wysiew w szkółce =====
 +
 +Do sadzenia używa się jednorocznych siewek (sadzonki typu 1/0). Uzyskuje się je z siewu wiosennego w szkółce sposobem rzutowym w marcu - kwietniu na starannie przygotowane zagony siewne. Maksymalna grubość przykrycia wynosi 5 mm, a norma siewna 0,5 -1,0 kg/ar.
 +
 +W [[s:szkolka-lesna|szkółkach leśnych]], według przyjętych w Polsce norm siewnych, przy orientacyjnej masie 1000 nasion rzędu 0,9 g, a także w zależności od jakości nasion, wysiewa się na 1 ar 1 - 1,5 kg (siew rzędowy albo taśmowy) lub 2 - 4 kg (siew rzutowy) nasion. Pozwala to uzyskać na tej powierzchni odpowiednio 12000 lub 35000 szt. siewek.
 +
 +W Polsce z nasion wysokiej jakości uzyskuje się do 20000 siewek z 100-150 g nasion, wysiewanych na 1 ar powierzchni siewnej. Odpowiada to liczbie 83000-125000 wysianych nasion. Pomyślny wzrost siewek zależy od zagęszczenia roślin na jednostce powierzchni lub (przy siewie taśmowym) od liczby roślin w rzędzie. To z kolei zależy od jakości nasion i od wydajności siewu (zazwyczaj 5-15%). Siew zbyt gęsty pociąga za sobą konieczność przerzedzenia wschodów (przerywka). Siewki z takiego siewu nie nadają się do sadzenia, ze względu na zbyt małe rozmiary. Przy rzadszym siewie siewki rozwijają się prawidłowo i można je wysadzać na miejsce stałe już pod koniec roku. 
 +
 +Można też używać do nasadzeń sadzonek typu 2/0, osiągających nieraz wysokość 1 m. W Niemczech jako optymalna zalecana jest liczba 27000 siewek/ar (czyli 270 roślin/m2). Po siewie rzędowym liczba siewek na 1 mb rzędu nie powinna przekraczać 60 szt. przy zamierzonej produkcji sadzonek typu 1/0 i 15-20 szt. przy produkcji sadzonek typu 2/0. Przy siewie na wytłoczone w [[g:gleba-lesna|glebie]] pasy szerokości 7 cm wystarcza 30-40 siewek na 1 mb.
 +
 +W niektórych rejonach byłego Związku Radzieckiego zalecany jest wczesnowiosenny siew nasion olszy czarnej na zagony przygotowane już jesienią. Nasiona wysiewa się wtedy na zagony jak najwcześniej po stajaniu śniegu i rozmarznięciu gleby, a nawet jeszcze zimą na powierzchnię śniegu. W Stanach Zjednoczonych praktykuje się bądź siew wiosenny (Pensylwania, Kalifornia, Waszyngton), bądź jesienny (Nowy Jork). Po siewie nasiona lekko się przegrabia, a powierzchnię zagonów przyklepuje szuflą lub wałuje lekkim wałkiem. Zasiewy wschodzą w ciągu 3-4 tygodni, niezbędne jest jednak ich ocienienie. Jeżeli nasiona przykrywa się po siewie, grubość pokrywy nie powinna przekraczać 3-6 mm.
 +
 +Wzrost siewek w pierwszych miesiącach jest bardzo powolny, lecz potem, jesienią (w Rumunii nawet w październiku), ulega znacznemu przyśpieszeniu. Wzrost części nadziemnej siewek kończy się wprawdzie nagle po spadku temperatury powietrza, lecz wzrost korzeni może być kontynuowany jeszcze w listopadzie.
 +
 +Czynnikiem o bardzo istotnym znaczeniu dla udatności siewów jest odpowiednia wilgotność gleby. W Anglii stwierdzono np., że w rejonach z rocznym opadem deszczu poniżej 500-650 mm, przeżywalność siewek jest dobra, gdy powierzchniowa warstwa gleby zachowuje dostateczną wilgotność przez 20-30 dni w marcu-kwietniu. Siewki olszy czarnej znoszą nawet bardzo wilgotną glebę, znacznie lepiej niż siewki [[b:brzoza-betula|brzozy]], a przejściowe zalanie wodą im nie zagraża, bez względu na fazę rozwoju. Najbardziej sprzyjający prawidłowemu wzrostowi młodych siewek olszy czarnej jest poziom wody gruntowej w glebie na 10-30 cm pod jej powierzchnią. Dalszy wzrost siewek przebiega lepiej w glebie bardziej suchej.
 +
 +Próbowano też kilka innych sposobów produkcji siewek olszy czarnej: siew na powierzchnię gleby w basenach betonowych przy dopływie wody od dołu (nawadnianie podsiąkowe); systemy hydroponiczne, w których młode siewki rozwijały się wpierw w płynnych, napowietrzanych pożywkach przez 6-12 tygodni, a potem przesadzono je do szkółki, gdzie osiągały rozmiary sadzonek typu 2/1 (trzyletnie siewki, raz przesadzane po dwóch latach) w jednym sezonie wegetacji. W Ameryce Północnej nasiona wysiewano w doniczki typu Jiffy-pot (średnica 7 cm) wykonane z mieszaniny torfu i wermikulitu. Siewki takie przesadzano w maju w pojemniki 8-litrowe ustawione w cieniu, gdzie osiągały średnią wysokość 75 cm. W przypadku uprawy w pojemnikach istotną sprawą jest, by podłoże wzrostu zaszczepić kulturą wiążących azot bakterii z brodawek korzeniowych.
 +
 +Wyjęte z gleby sadzonki olszy bardzo łatwo przesychają. Już po 3-godzinnym przebywaniu na wolnym powietrzu obserwowano istotny spadek przeżywalności roślin. Korzenie wyjętych roślin należy wiec natychmiast przykryć ziemią. Do transportu sadzonek z odkrytym systemem korzeniowym należy używać opakowań chroniących je przed przeschnięciem.
o/olsza-czarna-nasiona.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)