Olsza czarna

Alnus glutinosa (L.) GAERTN. — olsza czarna (olcha)

Drzewo wysokości 25 (35) m i pierśnicy 80 cm, z wyraźnym, prawie do szczytu widocznym pniem, wykształconym w postaci strzały, jak u drzew iglastych, i wydłużoną koroną.

Kora czarnoszara, gładka, później tafelkowato spękana; młode pędy i pąki lepkie; pąki osadzone na wyraźnych trzonkach, okryte 2 lub 3 łuskami. Liście długości 4—10 cm, owalne lub odwrotniejajowate, na szczycie zaokrąglone lub wycięte, u nasady szerokoklinowate. Brzeg liści grubo, podwójnie ząbkowany: górna strona błyszcząca, dolna matowozielona z kępkami włosków w kątach nerwów.

Kwiatostany żeńskie (i owocostany) zebrane po 3—5, osadzone na wyraźnych, dość długich szypułkach. Kwiatostany powstają już w lecie, a po przezimowaniu rozwijają się w marcu lub kwietniu, na długo przed rozwojem liści. Owocostany są już dojrzałe we wrześniu—październiku; tworzą one zdrewniałe nibyszyszeczki, nie rozpadające się i pozostające jeszcze długo na drzewach po wysypaniu się owocków, które wypadają w zimie. Są to malutkie orzeszki z bardzo wąskimi przezroczystymi skrzydełkami lub bez nich; często pływają na wodzie i są daleko roznoszone prądem rzek i strumieni wzdłuż ich brzegów. Zdolność kiełkowania świeżych nasion wynosi około 50% i może się wahać w szerokich granicach; żywotność zachowują one przez 2—3 lata, z wyjątkiem zbieranych z wody, które nie nadają się do przechowywania.

Olsza czarna zaczyna owocować na otwartej przestrzeni około 10 roku życia, w drzewostanach około 25—30 roku; owocuje obficie co 2—3 lata.

„Nasiona” po wysiewie kiełkują w ciągu kilku tygodni. Liścienie są jajowate, długości 3—7 mm, pierwsze listki silniej wcinane od późniejszych, o rzadkich włoskach i lepkie. W pierwszym roku olsza rośnie powoli, w następnych latach przyrost jej się wzmaga. Do 30 roku rośnie szybko, później przyrost słabnie, a około 60—70 roku niemal całkowicie ustaje. Jest gatunkiem szybko rosnącym; żyje 100—120 lat.

Olsza wytwarza typowy, sercowaty system korzeniowy, bardzo silnie rozwinięty pionowo, zwłaszcza na glebach gliniastych, brunatnych, o wysokim poziomie wody gruntowej. Na drobnych korzeniach olszy występują brodawki, spowodowane przez bakterie wiążące azot (Schinzia alni); dzięki symbiozie z bakteriami olsza korzysta z wolnego azotu atmosferycznego.

Pod względem gleby olsza czarna ma wymagania dość znaczne — rośnie dobrze na glebach wilgotnych, głębokich i żyznych, często wzdłuż rzek i strumieni — na terenach zalewowych. Na glebach zakwaszonych, ubogich w tlen źle, a na torfowiskach wysokich nie rośnie wcale. Najlepszy wzrost wykazuje w warunkach, gdy woda gruntowa jest ruchoma, ale wytwarza też lite drzewostany — olszyny na siedliskach z wodą mało ruchomą. Może rosnąć na niezbyt suchych glebach piaszczystych, lecz wytwarza wtedy strzały krótkie i sękate, o małej wartości użytkowej.

W młodości dość dobrze znosi ocienienie okapu drzewostanu macierzystego, później jest jednak drzewem umiarkowanie światłożądnym. Jest mrozoodporna, unika jednak obszarów suchych. Ma dużą zdolność dawania odrośli z pnia, która utrzymuje się do wieku 80 lat, lecz najsilniej przejawia się w wieku 40—50 lat. Olsza czarna wchodzi w skład zespołów łęgowych, tworząc drzewostany położone w dolinach rzek na terenach zalewowych, na glebach ilasto-próchnicznych. Rośnie ona często na mikrowzniesieniach i kępach, w ten sposób drzewa podniesione są na swych korzeniach nad powierzchnią gleby zalewanej. Często towarzyszą olszy czarnej inne gatunki, jak wiąz szypułkowy, iwa, brzoza omszona, osika, świerk itp.

Olsza czarna ma drewno rozpierzchłonaczyniowe, nie zróżnicowane na biel i twardziel, z jednoszeregowymi, rzadko rozmieszczonymi na przekroju poprzecznym promieniami drzewnymi. Słoje roczne widoczne na wszystkich przekrojach. Drewno w stanie świeżym (po ścięciu) barwy żółtawobiałej, prędko czerwieniejące przy zetknięciu się z powietrzem, średnio miękkie, łatwe do obróbki; przy wysychaniu paczy się. W zwykłych warunkach atmosferycznych nietrwałe, natomiast w warunkach wodnych wykazuje trwałość bardzo znaczną. Używane w budownictwie wodnym, stolarstwie, tokarstwie, w przemyśle do wyrobu sklejek i oklein. Kora zawierająca do 16% garbników jest użytkowana w celu ich pozyskiwania.

Olsza czarna zasięgiem swym obejmuje Europę do Kaukazu, zachodniej Syberii, sięga na północ do 63° szer. geogr., występuje również w północnej Afryce. W Polsce występuje na obszarze całego kraju. W Karpatach i Sudetach wyjątkowo tylko sięga regla dolnego.

Olsza czarna ma szereg form ogrodowych (m.in. strzępolistną), które są jednak rzadko sadzone.

o/olsza-czarna.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)