Odczyn gleby

Bardzo ważną właściwością gleby jest jej odczyn. Odczyn, określany w stopniach pH, oznacza stężenie jonów wodorowych do wodorotlenowych. Ilość tych jonów wyrażona jest ujemnym logarytmem dziesiętnym koncentracji jonów wodorowych, i tak np. pH oznacza koncentrację jonów H+ wynoszącą 10-5. Jeden stopień pH oznacza różnicę 10-krotną.

Skala jednostek pH obejmuje zakres od 0 do 14. Powyżej pH 7 aż do pH 14 odczyn jest zasadowy, natomiast poniżej pH 7 do pH 1 - kwaśny; przy pH 7 oznacza odczyn obojętny.

W glebie spotyka się odczyn od pH 3 do pH 9. Odczyn jest raczej wykładnikiem kompleksu czynników fizycznych i chemicznych działających w glebie, a nie czynnikiem działającym samodzielnie i bezpośrednio wpływającym na rośliny. Tylko w swych wartościach skrajnych może działać bezpośrednio, powodując uszkodzenie korzeni i włośników.

W warunkach przyrodniczych naszego kraju (klimat wilgotny) dominuje ilościowo grupa gleb z przemywną gospodarką wodną, które cechują się mniej lub bardziej wyraźnym zubożeniem poziomów powierzchniowych w kationy o charakterze zasadowym. W związku z tym powierzchniowe poziomy gleb leśnych są z reguły silniej zakwaszone niż warstwy głębsze. Sprawia to, że korzeniące się głębiej drzewa wyrastają w innych warunkach odczynowych niż płytko ukorzenione rośliny runa. Istnieje wyraźna zależność między występowaniem pewnych roślin i ich zbiorowisk.

Odczyn gleb leśnych w ciągu roku zmienia się, zależnie od wilgotności, aeracji i temperatury gleby oraz sezonowych zmian składu ugrupowań drobnoustrojów glebowych. Najwyższe wartości pH przypadają zwykle w miesiącach letnich.

Na odczyn gleb leśnych wpływa szereg czynników, z których największe znaczenie mają kwasy organiczne. Powstają one podczas rozkładu substancji organicznych, gromadzących się na dnie lasu i rozkładanych głównie przez grzyby i bakterie. Najbardziej zakwaszająco na gleby wpływa ściółka drzew iglastych i krzewinek, w znacznie mniejszym stopniu ściółka drzew liściastych.

Pewien stopień zakwaszenia gleby jest dla większości drzew korzystny, ze względu na symbiozę drzew z grzybami mikoryzowymi. Bakterie glebowe wymagają obojętnego odczynu gleby, a mikroflora grzybowa rozwija się lepiej w odczynie kwaśnym. Gleb zbyt kwaśnych unikają dżdżownice.

Dla drzew leśnych trudniej jest ustalić przedziały najbardziej optymalnych wartości pH, gdyż poszczególne piętra ich korzeni rozwijają się w innych warunkach odczynowych. Mimo to, dla wielu drzew leśnych pewien stopień zakwaszenia gleb jest korzystniejszy ze względu na symbiozę z grzybami mikoryzowymi.

Na glebach o odczynie mniej lub bardziej kwaśnym rosną drzewa acidofilne: świerk, brzoza, grab, jarząb-pospolity; na glebach obojętnych i mniej lub więcej zasadowych występują gatunki bazifilne: dąb szypułkowy, jesion, wiąz.

Sosna jest gatunkiem o małej wrażliwości na odczyn gleby. Można ją spotkać na kwaśnych glebach (np. torfowiskach wysokich), na obojętnych i zasadowych (np. na wapieniach), lecz najlepiej rośnie na glebach słabo kwaśnych.

Z roślin runa leśnego na glebach silnie i bardzo silnie kwaśnych występują: borówka czernica, kosmatka owłosiona, konwalijka dwulistna, siódmaczek leśny; na glebach słabo kwaśnych, obojętnych i zasadowych - szczyr trwały, czosnek niedźwiedzi, podagrycznik pospolity, ziarnopłon wiosenny, kuklik pospolity, przylaszczka pospolita, żankiel zwyczajny i inne. Do roślin szczególnie silnie zakwaszających glebę należy zaliczyć wrzos.

Woda przepływowa z reguły zmniejsza zakwaszenie gleb leśnych, z kolei woda zastojowa, uboga w tlen - zwiększa zakwaszenie. Gleby dobrze napowietrzone przez organizmy przejawiają wyższe pH niż gleby z ubogą fauną leśną. Na zmniejszenie zakwaszenia gleby leśnej wpływa także prześwietlenie drzewostanu zbyt zwartego.

Odczyn gleby wpływa również na kiełkowanie nasion. Dużo gatunków wykazuje dobre wschody przy odczynie gleby w granicach 4,0-4,5 pH. Siewki większości drzew leśnych lepiej znoszą nawet dość silne zakwaszenie niż jej alkalizację. Jest to szczególnie ważne w szkółkach leśnych, które często bywają silnie wapnowane. Również często zapomina się, że deszczowanie szkółek wodą pochodzącą z wód gruntowych lub z rzek działa na glebę odkwaszająco, gdyż są to przeważnie wody twarde o pH>7.

Powietrze jest nośnikiem składników chemicznych emitowanych przez przemysł. Spośród związków siarki emitowany S02 ulega w powietrzu utlenieniu do trójtlenku (S03) i kwasu siarkowego pod wpływem katalizującego działania światła słonecznego. Powstały kwas siarkowy (nawet o bardzo małym stężeniu) wywołuje niekorzystne zmiany, wpływając na migrację jonów w glebie. Wzrasta wówczas w glebie kwasowość, a wolne lub wymienne zasady ulegają związaniu w trudno rozpuszczalne siarczany. W ten sposób gleba zostaje zubożona w składniki pokarmowe.

Obniżenie odczynu gleby w granicach pH 3,5 do 4,5 powoduje zahamowanie procesów biologicznych i gwałtowny wzrost rozpuszczalności metali ciężkich, takich jak: glin, miedź, rtęć, cynk, mangan, kadm, które w ten sposób łatwiej dostają się do organizmów żywych w łańcuchu troficznym roślin i zwierząt niż w środowisku o odczynie obojętnym.

Szacuje się, że opad dwutlenku siarki stanowi średnio około 40% wszystkich czynników powodujących zakwaszenie gleb w naszym kraju, a pozostałe 60% spowodowane jest wymyciem wapnia z gleby oraz pobraniem wapnia przez rośliny.

Neutralizację zakwaszenia, a tym samym poprawienia produktywności gleb, można dokonać poprzez rekultywację chemiczną kwaśnych gleb z użyciem nawozów wapniowych (węglanowych lub tlenkowych). Wielkość dawki wapnia ustala się na podstawie analizy laboratoryjnej odczynu gleby.

o/odczyn-gleby.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)