Kształtowanie mikroklimatu szkółki

Produkcja materiału sadzeniowego w szkółkach leśnych odbywa się na kwaterach, których wielkość, kształt i położenie w stosunku do stron świata ustalono uwzględniając optymalne warunki siedliskowe i możliwości zmechanizowania wszystkich prac szkółkarskich. Biorąc pod uwagę fakt, że drzewa leśne w okresie młodocianym przez pokolenia przyzwyczaiły się do życia w warunkach, jakie stworzyły im drzewa starsze, powinno się dążyć do zapewnienia im także w szkółce sąsiedztwa takich drzew.

Warunki wzrostu roślin uprawianych w szkółkach, jakie stwarza im klimat leśny, przygotowują je do życia w takich samych lub w podobnych warunkach siedliskowych. Przy zakładaniu szkółek nowych, osłoną boczną dla kwatery może być brzeg drzewostanu lub jego kulisy, a w przypadku wykorzystywania szkółek już istniejących, o większej łącznej powierzchni, przeciwwietrzne pasy zadrzewieniowe.

Kulisy drzewostanu tylko wtedy spełnią swoje zadanie, jeżeli pochodząc z drzewostanu wielopiętrowego będą mogły chronić uprawy szkółkarskie przed nie sprzyjającymi warunkami klimatycznymi. Szerokość kulis powinna wynosić około dwóch wysokości sąsiadujących drzew, tj. 50 m. Należy dbać o to, aby brzegi lasu od strony kwater nie wypełniały się gałęziami drzew i krzewów niższych pięter i aby przez to umożliwić w godzinach rannych przepływ cieplejszego powietrza spod drzewostanu do szkółki, a w ciągu dnia odwrotnie — ze szkółki do drzewostanu. Te ruchy powietrza mogą uchronić rano siewki i przesadki przed przymrozkami, a w godzinach południowych złagodzić występującą tam wysoką temperaturę powietrza. Szerokość przeciwwietrznych pasów zadrzewieniowych, które również stwarzają korzystne dla upraw szkółkarskich warunki wzrostu, powinna wynosić przynajmniej kilka m. Aby pasy te mogły chociaż w części dorównać roli kulisom, powinny być założone z drzew szybko rosnących, podsadzonych drzewami wolniej rosnącymi oraz krzewami.

Kwatery osłonięte są ze wszystkich stron. Od północy i wschodu przed mroźnymi i wysuszającymi wiatrami, a od południa i zachodu przed nadmierną insolacją. Korzystny wpływ czynników środowiska atmosferycznego powinien się w szkółce objawiać łagodzeniem dobowych różnic temperatury oraz wilgotności powietrza i gleby. Bezpośredni wpływ osłony na uprawy szkółkarskie ogranicza się jednak tylko do stosunkowo wąskich pasów przy ścianach lasu, o szerokości około półtorej wysokości drzewostanu. W związku z tym w poszczególnych częściach kwatery istnieją zróżnicowane warunki ekologiczne. Korzystne znaczenie przy wyrównywaniu lokalnych temperatur i wilgotności powietrza mają ruchy powietrza. Brzeg osłony kwatery może również wywierać na nią wpływ ujemny wskutek penetracji korzeni i zatrzymywania deszczu. Z tych względów granicę kwatery powinno się odsunąć od lasu na odległość zasięgu korzeni, a od strony zachodniej, skąd najczęściej wiejące wiatry przynoszą deszcz, poza tzw. cień opadu, którego szerokość uzależniona jest od wysokości sąsiadujących ze szkółką drzew.

W związku z układem kwater w kierunku wschód-zachód następuje podział powierzchni produkcyjnej na część północną i południową, zróżnicowane pod względem warunków klimatycznych. W części północnej kwatery, najbardziej odpowiadającej uprawie drzew światłożądnych, mogą zdarzać się przypadki ujemnego wpływu panujących tam warunków. Wiosną następuje wcześniejsze nagrzanie się powierzchni i topnienie śniegu, lecz szybkie też wysuszenie gleby. W tych warunkach następuje wcześniejsze pędzenie roślin, co może spowodować szkody od przymrozków wiosennych. Podobnie w części północno-zachodniej i zachodniej mogą powstać straty przez wysychanie roślin, powodowane wcześniejszym „budzeniem się” części nadziemnej, gdy system korzeniowy znajduje się jeszcze w zamarzniętej glebie. Części południowo-wschodnia, południowa i południowo-zachodnia sprzyjają wzrostowi upraw szkółkarskich drzew znoszących ocienienie. Panujące tam warunki przedłużają na wiosnę stan spoczynku roślin. Może to wydłużyć okres sadzenia, ale może też zahamować przebieg wiosennych prac odnowieniowych, gdy np. przesadek nie można wyjąć z zamarzniętej gleby.

Jesienią w tej części szkółek na skutek przedłużającego się okresu wegetacyjnego mogą wystąpić szkody powodowane przymrozkami wczesnymi, przez zamarznięcie niezdrewniałych jeszcze pędów. W związku ze znaczną szerokością kwater w ich części środkowej, równolegle do dłuższego boku, występuje pas powierzchni o łagodniejszych warunkach klimatycznych, w porównaniu z częścią bardziej wysuniętą w kierunku północy i południa, gdzie można uprawiać gatunki drzew o średnich wymaganiach. Najkorzystniejsze warunki wzrostu istnieją we wschodniej części kwatery, zapewniające uprawom szkółkarskim umiarkowane naświetlenie i wilgotność oraz najmniejsze wahania temperatury powietrza.