Klon srebrzysty - nasiona

Acer saccharinum - klon srebrzysty

Dojrzewanie owoców

Owoce dwuskrzydlaki (dwa połączone ze sobą skrzydlaki) zwisają na szypułkach długości 3-5 cm. Skrzydełka rozchodzą się, ich kształt jest sierpowaty. Każdy skrzydlak długości 3,5-6 cm zawiera jedno bezbielmowe nasienie otoczone cienką okrywą. Owoce dojrzewają i rozsiewają się bardzo wcześnie - w Ameryce od kwietnia do połowy czerwca, w Polsce na początku czerwca, niekiedy nawet pod koniec maja. Skrzydlaki odpadają od szypułek i są przenoszone niedaleko przez wiatr, dalej przez wodę. W okresie rozsiewania wilgotność skrzydlaków osiąga poziom około 50%. Nasiona kiełkują natychmiast, a siewki mogą osiągnąć do jesieni wysokość 30-40 cm, w bardzo sprzyjających warunkach nawet 150 cm.

Obradzanie nasion

W zwarciu, w nasadzeniach leśnych drzewa zaczynają obradzać owoce w wieku 35-40 lat; drzewa pojedynczo rosnące i odsłonięte owocują wcześniej. W wyjątkowo korzystnych warunkach klimatycznych i glebowych obserwowano początek obradzania owoców na drzewach pojedynczo rosnących już w wieku 11 lat. Ze względu na wczesne kwitnienie obradzanie owoców jest w wysokim stopniu zależne od warunków klimatycznych. W okresach deszczowych i chłodnych owady, zwłaszcza pszczoły, nie oblatują kwiatów. Także mróz, nierzadki w okresie kwitnienia, może uszkodzić pąki kwiatowe, kwiaty lub owoce we wczesnych fazach rozwoju. Pąki kwiatowe mogą też być niszczone przez ptaki.

Acer saccharinum. Cechy charakterystyczne skrzydlaków

Liczba skrzydlaków w 1 kg 2000-7000 szt.
średnio 4000 szt.
Masa 1000 skrzydlaków 140-500 g
średnio 255 g

W rejonach o klimacie przejściowym, w których warunki pogody mogą w poszczególnych latach bardzo się od siebie różnić, obradzanie owoców jest nieregularne. W zachodnich rejonach Polski obfity urodzaj owoców przypada raz na 3-4 lata; w lata pozostałe plon owoców jest zazwyczaj niewysoki, zdarzają się też lata całkowicie głuche.

Zbiór i transport skrzydlaków

Okres rozsiewania się nasion (skrzydlaków) z drzew pojedynczych jest ograniczony do niewielu dni, w drzewostanie rozciąga się na 10-20 dni. W latach wysokiego urodzaju ziemia pod drzewami jest gęsto pokryta skrzydlakami. Zbiór jest ułatwiony, gdy pod drzewami brak wegetacji. Nasiona są wysoce uwodnione, stąd też są bardzo wrażliwe na uszkodzenia mechaniczne, nie chroni ich przed nimi miękka owocnia i cienka okrywa nasienna.

Nasiona przeznaczone do zbioru nie powinny leżeć na ziemi dłużej niż jedną noc. Z ziemi można je wyzbierać ręcznie, przez zgrabienie lub zmiatanie. Można też korzystać z „odkurzaczy” (aspiratorów) do zbioru nasion, takich jak użytkowane we Francji do zbioru nasion buka (najbardziej praktyczne są aparaty plecakowe). Zbiór można też ułatwić, rozpościerając pod drzewami przed opadem skrzydlaków siatki plastikowe lub płachty. Należy unikać zbioru z powierzchni dróg w parkach i z ulic miejskich - nasiona mogą tam być zdeptane, łatwo też wysychają na asfalcie znacznie nagrzewającym się w słońcu. W takich warunkach nasiona bardzo szybko tracą żywotność.

Zebrane skrzydlaki gromadzi się w workach z przewiewnej tkaniny, ułatwiających cyrkulację powietrza. Ze skrzydlakami w workach należy się obchodzić ostrożnie. Po przywiezieniu na miejsce składowania skrzydlaki rozrzuca się niezbyt grubą warstwą na podłodze w miejscu chłodnym i przewiewnym, trzeba je jednak chronić przed uszkodzeniami i wysychaniem. Należy więc unikać deptania skrzydlaków, a co jakiś czas trzeba je też mieszać przez zgrabianie i rozrzucanie. Nie wolno ich składować dłużej niż kilka dni, by nie dopuścić do samozagrzania się nasion, pleśnie mogą się bowiem rozwijać również na nasionach zdrowych. Nasiona klonu srebrzystego zwilżone przez deszcz, już po kilku dniach pobytu w temperaturze 20°C zaczynają intensywnie kiełkować, nie są bowiem hamowane przez stan spoczynku. Z tych wszystkich powodów wskazany jest jak najszybszy wysiew świeżo zebranych nasion.

Oczyszczanie i podsuszanie skrzydlaków

Skrzydlaki zebrane ręcznie są zwykle dobrze oczyszczone, a udział zanieczyszczeń w całej ich masie jest nieznaczny. Skrzydlaki zgrabiane, zmiatane czy wessane przez aspirator należy oddzielić od zanieczyszczeń. Oczyszcza się je na sitach ręcznie, a mechanicznie - w obrotowych separatorach bębnowych lub za pomocą czyszczalni sitowo-pneumatycznej. Za pomocą tego urządzenia można też wydzielić z plonu skrzydlaki puste lub niedorozwinięte. Partie skrzydlaków średniego poziomu czystości nie mogą, według norm polskich, zawierać mniej niż 90% nasion czystych.

Nasiona klonu srebrzystego są klasycznymi przedstawicielami kategorii „recalcitrant”, nie wolno więc dopuścić do ich odwodnienia, tzn. ich wilgotność nie może spaść poniżej pewnego, zazwyczaj wysokiego poziomu progowego, bez ryzyka utraty żywotności. Nasiona klonu srebrzystego są pozbawione spoczynku i kiełkują szybko po wysiewie. Szkółkarzom zalecano więc dotąd jak najwcześniejszy wysiew zebranych nasion, najwyżej po lekkim podsuszeniu.

Przechowywanie skrzydlaków

Świeżo opadłe skrzydlaki klonu srebrzystego są silnie uwodnione. Wilgotność całych skrzydlaków zebranych w Kórniku (Tylkowski 1984) mieści się w granicach 44-52%, a wilgotność znajdujących się w nich nasion jest jeszcze wyższa i dochodzi do 50-60%. Różnice te są związane z warunkami pogodowymi w danym roku i porą zbioru. Uwzględniając wysoką wilgotność całych skrzydlaków, a zwłaszcza zawartych w nich nasion, można by oczekiwać słabej odporności na niskie temperatury. Tymczasem jednak nawet nasiona wysoce uwodnione kiełkowały po 18 miesiącach przechowywania (w nienaruszonych skrzydlakach): w 82% po przechowaniu w temperaturze — 1°C i w 91% po przechowaniu w — 3°C; próby kiełkowania przeprowadzono w 20°C w warunkach laboratoryjnych.

Przechowywanie miało oczywiście wpływ na wigor siewek. W dwa miesiące po siewie, w temperaturze 25°C i przy 19-godzinnym sztucznym oświetleniu na dobę, wysokość siewek z nasion nie przechowywanych osiągała średnio 22,1 cm, z nasion przechowywanych w skrzydlakach przez 18 miesięcy w temperaturze — 3°C wysokość siewek osiągała 13,1 cm, a w — 1°C już tylko 9,8 cm. Po przechowaniu przez 12 miesięcy w temperaturze — 3°C wysokość siewek była taka sama, jak z nasion świeżych. Wydaje się, że dla nasion znacznie uwodnionych temperatura wywołująca nieodwracalne uszkodzenia znajduje się między — 3 a — 5°C.

W Kórniku udowodniono więc, że nasiona klonu srebrzystego można przechowywać przez szereg miesięcy w warunkach kontrolowanych, chociaż do niedawna uważano, że żywotność zachowują najwyżej przez 2 tygodnie po zbiorze. Badaniami objęto następujące czynniki: temperaturę, wilgotność całych skrzydlaków i samych nasion, potrzebę przewietrzania, możliwy czas trwania przechowywania i wpływ tego czynnika na jakość siewek.

W wyniku tych prac sformułowano następujące zalecenia, dotyczące przechowywania nasion:

  • zbiór skrzydlaków z ziemi jak najwcześniej po opadnięciu z drzew,
  • utrzymanie wyjściowej wilgotności skrzydlaków; uzasadnione jest co najwyżej powierzchowne osuszenie, gdy zebrane skrzydlaki są zbyt wilgotne,
  • przechowywanie skrzydlaków w temperaturze — 3°C w pojemnikach szczelnie zamkniętych, chemicznie obojętnych (np. w butlach szklanych).

W warunkach, gdy wilgotność skrzydlaków nie była niższa od 50% (samych nasion nie niższa od 60%), przy początkowej zdolności kiełkowania rzędu 100%, po 18 miesiącach przechowywania zdolność kiełkowania utrzymywała się na poziomie 91%, a udział nasion kiełkujących anormalnie nie przekraczał 5%. Przedłużenie przechowywania do 24 miesięcy sprawiło, że nasiona kiełkowały już tylko w 2,5%, wszystkie anormalnie.

Spoczynek nasion

Nasiona klonu srebrzystego nie zapadają w stan spoczynku i po opadnięciu z drzew natychmiast kiełkują, jeżeli podłoże (gleba, piasek itp.) jest stale wilgotne, a temperatura nie jest niższa od około 20°C.

Ocena jakości nasion

Według zasad oceny nasion opracowanych przez ISTA (1985), wielkość próbki średniej wynosi 1000 g, a próbki ścisłej 500 g. Są to bez wątpienia ilości zbyt duże i dlatego, podobnie jak w przypadku skrzydlaków innych gatunków klonu, należałoby je 5 - 10-krotnie zmniejszyć. W Polsce partie nasion klonu srebrzystego zalicza się do jednej z trzech klas jakości, na podstawie poziomu ich czystości (co najmniej średniego) i ich zdolności kiełkowania.

Określanie wilgotności skrzydlaków

Do określenia wilgotności korzysta się z czterech powtórzeń nienaruszonych skrzydlaków, każde po 50 lub 100 szt. W pracach badawczych wystarczają trzy powtórzenia po 30 skrzydlaków. Każde powtórzenie jest ważone przed i po 24-godzinnym suszeniu w temperaturze 105°C. Średnia wilgotność obliczana jest w odniesieniu do świeżej masy skrzydlaków. Gdy chodzi o określenie wilgotności samych nasion, to wyjmuje się je z owocni bezpośrednio przed zważeniem świeżej masy, a waży się oddzielnie puste skrzydlaki i nasiona każdego powtórzenia. Można dzięki temu obliczyć i określić wilgotność samych nasion, samych owocni i całych skrzydlaków.

Określanie żywotności nasion

Żywotność nasion klonu srebrzystego można łatwo określić przez próbę kiełkowania. Dla jeszcze szybszego uzyskania informacji o żywotności świeżo zebranych nasion wystarcza próba krojenia przy użyciu czterech powtórzeń po 50 skrzydlaków. Za nieżywotne uznaje się nasiona mechanicznie uszkodzone, opanowane przez owady (co w Europie zdarza się bardzo rzadko) lub zaatakowane przez grzyby.

Określanie zdolności kiełkowania i wschodzenia nasion

Nasiona klonu srebrzystego nie zapadają w stan spoczynku, a owocnia tylko nieznacznie opóźnia kiełkowanie. W badaniach Tylkowskiego (1984) zarodki wyjęte ze świeżo opadłych nasion, umieszczone na wilgotnym podłożu (np. na bibule), zaczynały się wydłużać między 12 a 24 godziną próby - w temperaturze 20°C po 96 godzinach korzenie osiągały średnią długość 27 mm (w temp. 10°C tylko 9,5 mm).

W przypadku całych skrzydlaków, w tej samej temperaturze nasiona zaczynały kiełkować na drugi dzień, a już po 9 dniach pojawianie się nowych kiełków całkowicie ustało. Nasiona przechowywane (w skrzydlakach) kiełkowały nieco wolniej. Po 18-miesięcznym przechowywaniu w temperaturze — 3°C kiełkowanie zaczynało się w 5 dniu, a kończyło w 20, licząc od dnia założenia próby. W trakcie kiełkowania, wkrótce po ukazaniu się korzenia zaczyna rozwijać się epikotyl, a w ciągu 10 dni formuje się pierwsza para lub powstają nawet dwie pary pierwszych liści.

W przypadku nasion przechowywanych w temperaturze — 1 lub — 3°C przez 12-18 miesięcy pierwsza para liści często zamiera; na pędzie widoczne są jedynie blizny świadczące o tym, że zawiązki tych liści formowały się już na zarodku. Również i w tych przypadkach nowe liście pojawiają się w ciągu pierwszych 10 dni próby kiełkowania.

ISTA (1985) w swych zasadach oceny nasion zaleca przeprowadzanie prób kiełkowania nasion klonu srebrzystego w wilgotnym piasku (przy pokryciu skrzydlaków warstwą grubości 10 mm) lub na kiełkowniku Jacobsena na wilgotnej bibule, zawsze w temperaturze 20°C. Z obydwu metod próba kiełkowania w piasku (w rzeczywistości jest to próba wschodzenia) dostarcza wyniki lepiej skorelowane z wynikami siewów w szkółce. W związku z wyraźnym wpływem wieku nasion na przebieg kiełkowania, zaleca się zliczać na kiełkowniku Jacobsena kiełkujące nasiona zebrane wkrótce po zbiorze - po raz pierwszy w 3 dni po założeniu próby kiełkowania, a po raz drugi i ostatni po 10 dniach. Jedynie dla nasion przechowywanych należy zachować zalecany w zasadach ISTA rozkład terminów zliczania siewek (po 7 i 21 dniach).

Wysiew w szkółce

Skrzydlaki należy wysiewać pod koniec wiosny, wkrótce po zbiorze (początek czerwca). Można je siać rzędowo, grubość przykrycia glebą nie powinna przekraczać 1 cm. Wydaje się, że pokrycie skrzydlaków w bruzdkach piaskiem powinno ułatwić wschody z nasion już osłabionych. Glebę należy utrzymywać w stanie wilgotnym, aż do pojawienia się wschodów. Do tej pory brak dokładniejszych informacji o wysiewach gruntowych nasion klonu srebrzystego, przechowywanych do następnej wiosny po zbiorze.

W warunkach naturalnych najbardziej sprzyja odnowieniu gleba wilgotna, bogata w materię organiczną. W dolinach rzek wzrost siewek często ustaje po nasyceniu się gleby wodą, po jej podeschnięciu jest jednak podejmowany na nowo. Mając to na uwadze, należałoby w szkółce unikać nadmiernego zwilżania gleby.

k/klon-srebrzysty-nasiona.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)