Różnice

Różnice między wybraną wersją a wersją aktualną.

@@ Linia 1: / Linia 1: @@
+====== Klon jawor - nasiona ======
+**Klona jawor** //Acer pseudoplatanus//
+===== Dojrzewanie owoców =====
+[[n:nasiona|Nasiona]] formują się wiosną, a rozsiewane są jesienią. [[o:owoce|Owoce]] są zebrane w gronokształtne lub wiechowate [[o:owocostany|owocostany]] długości 8 - 29 cm. W Polsce średnia długość owocostanu osiąga 16 cm; średnia liczba [[s:skrzydlak|skrzydlaków]] w [[g:grono|gronie]] wynosi 14 sztuk, lecz indywidualnie może wahać się pomiędzy 4 a 34.
+Każdy owoc (dwuskrzydlak) składa się z dwu skrzydlaków zrośniętych ze sobą u podstawy, w okresie rozsiewu ulega on rozpadowi; na [[d:drzewa|drzewach]] pozostają wtedy tylko same osie owocostanowe z szypułkami. Długość pojedynczych dojrzałych skrzydlaków waha się pomiędzy 36 a 55 mm. Skrzydełka obydwu skrzydlaków tworzą ze sobą kąt 60 - 90°. Każdy skrzydlak zawiera jedno bezbielmowe nasienie wielkości ziarna grochu.
+Skrzydlaki dojrzewają jesienią - skrzydełka przebarwiają się wpierw na kolor jasnobrązowy, a ich nerwy na ciemnobrązowy. Po osiągnięciu pełnej dojrzałości dwuskrzydlaki rozpadają się, a skrzydlaki opadają z [[d:drzewa|drzew]].
+//Acer pseudoplatanus//. Cechy charakterystyczne skrzydlaków
+|Masa 1000 skrzydlaków (z całymi skrzydełkami)         |     66-180 g\\ średnio 120 g     |
+|Liczba skrzydlaków w 1 kg                             |     5500-15200 szt.\\ średnio 8300 szt.     |
+===== Obradzanie nasion =====
+[[k:klon-jawor|Jawor]] owocuje regularnie (raz na 1 - 3 lat) i obficie. Pojedynczo stojące drzewa zaczynają owocować w wieku 20 lat, obficie w wieku 25-30 lat, drzewa rosnące w [[z:zwarcie-drzewostanu|zwarciu]] około 40 roku.
+===== Zbiór, wstępne oczyszczanie i transport skrzydlaków =====
+Po dojrzeniu skrzydlaki opadają pojedynczo na ziemię. Skrzydełka przyczyniają się do lepszego ich rozsiewania przez wiatr. Skrzydlaki dojrzałe są już słabo zespolone z szypułką owocu, może się więc zdarzyć, że wszystkie zostaną strącone z drzewa przez wiatr w ciągu jednego dnia.
+W zasadzie nie korzysta się z naturalnego odnowienia. Do zbioru skrzydlaków przystępuje się w okresie pomiędzy końcem września a połową października, gdy zielone do tego czasu owoce jawora zaczynają żółknąć. Owoce te należy natychmiast wysiać lub [[s:stratyfikacja-nasion|zastratyfikować]], trzeba się jednak wtedy liczyć z możliwością przedwczesnego kiełkowania w końcu zimy lub wczesną wiosną, jeszcze przed możliwym terminem wysiewu. Skrzydlaki dojrzałe można zbierać z ziemi lub, podobnie jak skrzydlaki [[j:jesion-wyniosly|jesionu]], obrywać z drzew albo osmykiwać po kilka czy kilkanaście naraz z osi owocostanowych.
+{{ :k:klon_jawor_nasiona.jpg?nolink&300|}}
+Owoce w pełni dojrzałe można też strącać (np. tyką) na płachty lub siatki rozłożone pod drzewami na ziemi, można je też zbierać z drzew ściętych. Na niektórych drzewach owocostany wiszą do zimy, czasem nawet do wiosny.
+Zaraz po zbiorze należy przebrać skrzydlaki ręcznie, odrzucając liście i inne zanieczyszczenia, w razie potrzeby odrywa się też skrzydlaki od osi owocostanowych i szypułek. W końcu rozrzuca się je na podłodze, w znajdującym się blisko miejsca zbioru dobrze wentylowanym pomieszczeniu, skąd przewozi się je na miejsce składowania. Do transportu najlepiej użyć worków z luźnej tkaniny, by nie doprowadzić do zapleśnienia skrzydlaków. Po przywiezieniu na miejsce ostatecznej obróbki należy wysypać je natychmiast i rozrzucić, najlepiej na drewnianej podłodze.
+===== Oczyszczanie i podsuszanie skrzydlaków =====
+Po dowiezieniu na miejsce składowania przystępuje się wpierw do czyszczenia skrzydlaków na sitach lub za pomocą wialni. Odskrzydlanie jest zbędne. Za średni poziom czystości partii skrzydlaków jaworu uznaje się 90-95%.
+Wilgotność całych skrzydlaków mieści się w okresie zbioru w zakresie 42-55% (w odniesieniu do świeżej masy). W przeciwieństwie do [[k:klon-pospolity-nasiona|klonu zwyczajnego]] i klonu polnego nasiona jaworu należą do kategorii „recalcitrant". Z tego też powodu wilgotności całych skrzydlaków nie powinno się obniżać poniżej 24%.
+W przypadku przechowywania krótkookresowego (przez jedną zimę) skrzydlaków nie trzeba w ogóle podsuszać. Przechowywanie dłuższe wymaga podsuszenia, najlepiej w wymuszonym strumieniu powietrza o temperaturze 18-20°C. Wilgotność całych skrzydlaków należy doprowadzić do poziomu 24-32%, co odpowiada wilgotności samych nasion na poziomie 30-42%. Warto pamiętać, że w warunkach naturalnych, w październiku - listopadzie, podsuszanie skrzydlaków jaworu przebiega powoli i sprawia trudności ze względu na obecność dobrze izolującej włochatej warstwy w przestrzeni pomiędzy nasieniem a wewnętrzną ścianą owocni.
+===== Przechowywanie skrzydlaków =====
+==== Przechowywanie krótkookresowe ====
+Skrzydlaki jaworu można przechowywać przez jedną zimę w temperaturze 3°C, po lekkim podsuszeniu do wilgotności 40-50%, zmieszane z powietrznie suchym torfem o wilgotności 40-45%. Spoczynek nasion podczas takiego przechowywania stopniowo ustępuje. Wiosną można takie skrzydlaki wysiewać w szkółce bez jakiegokolwiek dodatkowego przysposabiania. Może się nawet zdarzyć, że nasiona zaczną kiełkować w trakcie przechowywania przy tak wysokiej wilgotności.
+Proces ten można powstrzymać, przenosząc skrzydlaki jeszcze zmieszane z torfem do chłodni o temperaturze — 3°C.
+==== Przechowywanie dłuższe niż przez jedną zimę ====
+=== Sposób klasyczny ===
+Sposób ten znajduje zastosowanie od szeregu lat. Opracowano go w Kórniku, jednakże w Nancy zaproponowano obniżenie temperatury przechowywania z —3 do — 5°C. Wpierw, przez podsuszenie, doprowadza się wilgotność całych skrzydlaków do poziomu 24 - 32%, po czym przechowuje się je w pojemnikach szczelnie zamkniętych w temperaturze od — 3 do — 5°C. Można je tak przechowywać przez 2-3 zimy. Przed i po przechowaniu w — 5°C umieszcza się zamknięte pojemniki w temperaturze nieco wyższej od 0°C, w celu schłodzenia lub podgrzania nasion. Nie wolno zapomnieć o tym, że spoczywające w skrzydlakach nasiona należy po przechowaniu przysposobić do siewu przez chłodną stratyfikację w podłożu stratyfikacyjnym lub bez podłoża.
+=== Sposób łączący przechowywanie z likwidacją spoczynku ===
+W Nancy dowiedziono, że poza opisanym powyżej sposobem klasycznym możliwy jest inny jeszcze sposób postępowania, w którym przechowywanie można połączyć z ustępowaniem spoczynku. Wkrótce po zbiorze przystępuje się do przysposabiania skrzydlaków bez podłoża w temperaturze 3°C w celu likwidacji stanu spoczynku, a następnie obniża ich wilgotność do poziomu umożliwiającego ich przechowywanie, tj. do 24-32%. Po tym przechowuje się je w temperaturze — 5°C przez 2-3 lata. Skrzydlaki można następnie wysiać pod folią lub w szkółce wprost, lub po 2-tygodniowym dowilżaniu w wilgotnym torfie w temperaturze 12-15°C.
+Ten nowy sposób zapewnia znaczne korzyści w porównaniu ze sposobem klasycznym, w którym nie ma możliwości wyboru daty siewu. Data siewu wynika tam z góry z terminu przystąpienia do przysposabiania nasion. Tu natomiast szkółkarz ma znaczną swobodę w wyborze daty siewu, mogąc ją dostosować do aktualnych warunków pogody.
+===== Spoczynek nasion i warunki jego ustępowania =====
+Spoczynek nasion jaworu jest uwarunkowany spoczynkiem zarodka, ten zaś jest pogłębiany dodatkowo jeszcze przez obecność łupiny nasiennej. Spoczynek zarodka jest głęboki i wymaga długotrwałego traktowania chłodem w temperaturze 1 - 3°C. Przysposabiać można nasiona (w skrzydlakach) w podłożu stratyfikacyjnym lub bez podłoża.
+==== Przysposabianie w podłożu stratyfikacyjnym ====
+Jest to sposób tradycyjny, stosowany od dawna. Po ewentualnym zaprawieniu na sucho fungicydem (s.a. oksychinolinian miedzi 0,5 g/kg lub tiuram 3-4 g/kg skrzydlaków) nasiona pobierają wodę aż do nasycenia dzięki kontaktowi z wilgotnym podłożem (torf, piasek, mieszanina obydwu w proporcji obj. 1: 1). Skrzydlaki mieszane z tym podłożem przetrzymuje się w temperaturze 3°C aż do momentu, kiedy co najwyżej 10% nasion zaczyna kiełkować. Z praktycznego punktu widzenia wystarczy ograniczyć czas trwania stratyfikacji zainicjowanej wkrótce po zbiorze do 14 tygodni, przewidując datę siewu, a w razie potrzeby również blokadę kiełkowania.
+Można to osiągnąć umieszczając nasiona, nadal zmieszane z podłożem, w temperaturze — 3°C, aż do dnia, w którym wysiew stanie się możliwy (w 3°C nasiona kiełkują rozwlekle, zwykle przez 8-12 tygodni). Po przechowaniu w temperaturze — 3°C przez kilka miesięcy nasiona jaworu zaczynają podczas chłodnej stratyfikacji w 3°C kiełkować niekiedy wcześniej niż nasiona świeże, gdyż spoczynek ich mógł częściowo ustąpić, dzięki podwyższonemu poziomowi wilgotności, już podczas przechowywania, pomimo temperatury niższej od 0°C. W zależności od uprzedniego postępowania z daną partią nasion jej stratyfikacja może trwać po takim przechowywaniu od 5 do 14 tygodni. Gdy stratyfikacja następuje wkrótce po zbiorze, pierwsze kiełki pojawić się mogą niekiedy dopiero po 20 tygodniach.
+==== Przezwyciężanie spoczynku bez podłoża stratyfikacyjnego ====
+Znajdują tu zastosowanie te same rozwiązania techniczne co podczas przysposabiania [[o:orzech-lub-orzeszek|orzeszków]] [[b:buk-pospolity|buka]] i skrzydlaków jesionu. W zależności od wyjściowego poziomu uwodnienia skrzydlaki bądź się nawilża, bądź odwadnia stopniowo, by uzyskać poziom wilgotności w granicach 44-50% (wilgotność zawartych w nich nasion osiąga wtedy 50-58%). Taka wilgotność umożliwia już ustąpienie spoczynku nasion, lecz nie pozwala im jeszcze skiełkować. Skrzydlaki zaprawia się na sucho fungicydem (s.a. oksychinolinian miedzi 0,5 g/kg lub tiuram 3-4 g/kg skrzydlaków) przed przysposabianiem. Wsypuje się je potem w pojemniki plastikowe do wysokości około 10 cm i przykrywa perforowaną folią polietylenową. Wilgotność utrzymuje się na stałym poziomie przez cotygodniowe ważenie pojemników i dodawanie wody w razie potrzeby. Po każdym dowilżeniu skrzydlaki należy dokładnie wymieszać.
+Tak jak w przypadku bukwi, czas trwania przysposabiania oblicza się na podstawie wskaźnika głębokości spoczynku x, określanego w trakcie stratyfikacyjnej próby kiełkowania w zmieszaniu z wilgotnym podłożem lub na jego powierzchni. Czas x jest wyznaczany przez dzień, do którego skiełkowało 10-20% nasion żywotnych. Optymalny czas trwania przysposabiania wynosi x + 2 tygodnie.
+W przeciwieństwie do zwykłej stratyfikacji nie dochodzi tu do kiełkowania nasion przed zakończeniem przysposabiania, a następujące po nim kiełkowanie przebiega szybko i obejmuje znaczny procent nasion. Ze sposobu tego można korzystać natychmiast po zbiorze lub po przechowywaniu, przed siewem.
+W przypadku przysposabiania bez podłoża przed przechowywaniem, nasiona trzeba uwolnić od nieodwracalnej konieczności skiełkowania. Osiąga się to przez obniżenie wilgotności skrzydlaków do wystarczająco niskiego poziomu. Można je więc podsuszyć od 24-32% wilgotności i przechowywać przez dwie zimy w temperaturze — 5°C w pojemnikach szczelnie zamkniętych, już prawie całkowicie uwolnione od spoczynku.
+===== Ocena jakości nasion =====
+W myśl zasad oceny nasion opracowanych przez ISTA (1985), masa próbki średniej i próbki ścisłej skrzydlaków jaworu wynosi odpowiednio 400 i 200 g, normy polskie redukują ją do 100 i 50 g. Do wszystkich ocen i prób używa się nasion (w postaci skrzydlaków) czystych. W Polsce partie skrzydlaków jaworu o [[o:ocena-czystosci-nasion|poziomie czystości]] co najmniej średnim (czystość 90% i wyższa) zalicza się do jednej z trzech klas jakości, w zależności od ich żywotności, określonej za pomocą [[p:proba-barwienia-zarodkow-nasion|próby barwienia]] lub [[m:metoda-krojenia-nasion|krojenia]].
+==== Określanie wilgotności skrzydlaków i nasion ====
+W przypadku  nasion jaworu  wilgotność jest  czynnikiem,  od  którego  przede wszystkim zależy możliwość ich przechowywania. Tymczasem jednak wilgotność poszczególnych części owocu (nasienie, łupina nasienna, owocnia, skrzydełko) jest bardzo zróżnicowana, w zależności od partii nasion. Jest ona też zależna od stanu wyjściowego nasion i od ich otoczenia, od podsuszania i warunków przechowywana. To z tego właśnie powodu wskazane jest określanie wilgotności nie tylko całych skrzydlaków, ale też i zawartych w nich nasion. Na ogół przy wilgotności skrzydlaków w przedziale 24-32% wilgotność nasion jest wyższa i osiąga 30-41%.
+//Acer pseudoplatanus.// Porównanie wilgotności (w %) całych skrzydlaków, nasion i owocni
+|     Całe skrzydlaki      |   Nasiona     |	Owocnie ze skrzydełkami    |
+|          24\\ 28\\ 32    |    30\\ 37\\ 41    |	15\\ 14\\ 16       |
+Przy [[o:określanie-wilgotności-szyszek-szyszkojagód-osnówek-i-nasion|określaniu wilgotności]] korzysta się z dwóch próbek, po 5 g każda, lub z trzech powtórzeń po 30 skrzydlaków, które można rozdzielić na nasiona i owocnie, gdy wilgotność jednych i drugich ma być określana oddzielnie. Próbki waży się przed i po suszeniu w temperaturze 105°C przez 24 godziny. Wilgotność całych skrzydlaków określa się przez łączenie w obrębie każdego powtórzenia wartości odpowiadających świeżej i suchej masie nasion i owocni, oraz odpowiadającej im masie odparowanej wody. Wilgotność oblicza się w odniesieniu do świeżej masy.
+==== Określanie żywotności nasion ====
+Tak jak w przypadku wszystkich innych nasion znajdujących się w stanie spoczynku, również w ocenie nasion jaworu duże znaczenie przywiązuje się do szybkich sposobów oceny ich żywotności.
+=== Próba krojenia ===
+ W próbie tej korzysta się z trzech powtórzeń po 50 lub po 100 całych skrzydlaków. Przekrawając je w poprzek określa się procentowy udział nasion pełnych, pustych i opanowanych przez owady. Zielona barwa liścieni w nasionach pełnych nie jest wiarygodnym kryterium żywotności. Nawet liścienie nasion przesuszonych lub martwych zachowują ten żywozielony kolor.
+=== Próba barwienia (biochemiczna) ===
+W myśl przepisów ISTA (1985), po 10-14-dniowej [[s:stratyfikacja-nasion|stratyfikacji]] w wilgotnym podłożu w temperaturze 3°C wyjmuje się nasiona z owocni i pozbawia łupiny nasiennej. Zarodki moczy się przez 15-20 godz. w 1% roztworze chlorku tetrazoliowego w buforze fosforanowym o pH 6,5 - 7,5, w temperaturze 30°C. Do żywotnych zalicza się tylko nasiona z zarodkiem całkowicie zabarwionym, z niezabarwionym jedynie wierzchołkiem [[k:korzen|korzenia]] lub z niezabarwioną 1/3 powierzchni wierzchołków liścieni.
+Sposób ten jest przydatny zwłaszcza do oceny żywotności nasion starszych i nasion przesuszonych.
+Nasiona z owoców świeżych moczy się przez 18 godzin w wodzie, po czym zdejmuje się łupinę nasienną, a zarodki umieszcza w roztworze tetrazolu i ocenia jak opisano powyżej.
+==== Określanie zdolności kiełkowania i wschodzenia nasion ====
+=== Próba kiełkowania ===
+Warunki zalecone przez przepisy ISTA (kiełkowanie w temperaturze 20°C na wilgotnej bibule, po chłodzeniu napęczniałych nasion w 1 - 5°C przez 2 miesiące) nie zapewniają uzyskania wiarygodnych wyników [[p:proba-kielkowania-nasion|prób kiełkowania]]. Wynika to ze zróżnicowania głębokości stanu spoczynku, co uniemożliwia korzystanie z jakiegoś standardowego okresu przysposabiania nasion różnych partii do kiełkowania. Wynika to jednak również z tego, że optymalny zakres temperatur sprzyjających kiełkowaniu nasion jaworu mieści się w granicach od 1 do 3°C (wg wyników uzyskanych w Kórniku). W związku z tym proponuje się przeprowadzanie prób kiełkowania w wilgotnym podłożu w temperaturze 3°C. Umożliwia to ujawnienie pełnej zdolności kiełkowania nasion. Warto przy okazji zauważyć, jak niska jest zdolność wschodzenia nasion jaworu w stałej temperaturze 20°C.
+W przypadku świeżo zebranych skrzydlaków jaworu trzeba od 7 do 14 (niekiedy nawet 20) tygodni stratyfikacji w wilgotnym podłożu w temperaturze 3°C do pojawienia się pierwszych kiełków. Te same warunki trzeba zapewnić nasionom uprzednio przechowywanym, lecz czas trwania stratyfikacji ulega wtedy często znacznemu skróceniu.
+W Kórniku udowodniono, że gdy nasiona (w skrzydlakach) są przysposabiane w podłożu, w temperaturze 3°C aż do pojawienia się pierwszych kiełków, to dalszy przebieg kiełkowania, podobnie jak przebieg wschodzenia, można skrócić np. do 8 tyg. w temperaturze cyklicznie zmiennej 3~20°C (16 + 8 godz./dobę), uzyskując przy tym kiełkowanie prawie wszystkich żywotnych nasion. Dotyczy to tak nasion świeżo zebranych, jak nasion już przechowywanych w temperaturze — 3°C przez jedną zimę, przy wilgotności 24-28%.
+Obecnie, dzięki możliwości przysposabiania nasion do kiełkowania bez podłoża stratyfikacyjnego przy kontrolowanym poziomie wilgotności (umożliwia to rozdzielenie ustępowania spoczynku od kiełkowania), można kiełkowanie przyspieszyć, oddziałując na nasiona temperaturą wyższą od 3°C. Stosując np. temperaturę cyklicznie zmienną 5~15°C uzyskano w Nancy kiełkowanie większości nasion w ciągu 3-4 tygodni.
+=== Próba wschodzenia ===
+W [[o:określanie-zdolności-wschodzenia-nasion|próbach wschodzenia]] korzysta się z czterech powtórzeń po 50 skrzydlaków, które przysposabia się w wilgotnym podłożu w chłodzie, aż do pojawienia się pierwszych kiełków. Wtedy, po obcięciu skrzydełek, wysiewa się pozostawione w owocni nasiona do pudełek w wilgotne podłoże (piasek, torf, piasek + torf) i przykrywa 1-centymetrową warstwą tego podłoża. Pudełka umieszcza się następnie w temperaturze 3~20°C (16 + 8 godz./dobę) na 12 tygodni. Za wzeszłe uznaje się nasiona, których liścienie rozchyliły się ponad powierzchnią podłoża. Siewki zlicza się co tydzień. O ile wyniki uzyskane w temperaturze cyklicznie zmiennej 3~20°C są wysoce zadowalające, to w 20°C są one niedostateczne. Nasiona kiełkują tu i wschodzą, gdy zostaną poddane oddziaływaniu chłodu przemiennie z umiarkowanym ciepłem.
+===== Wysiew w szkółce =====
+Gdy nie zamierza się skrzydlaków przechowywać, wskazany jest ich wysiew w szkółce jesienią wkrótce po zbiorze, co zapewnia zazwyczaj uzyskanie dobrych wschodów na najbliższą wiosnę. Zasiewy warto pokryć słomą w celu utrzymania po zimie obniżonej temperatury w glebie na głębokości siewu. Chodzi bowiem o opóźnienie ich wczesnych zazwyczaj i równomiernych wschodów. Po przechowaniu w stanie podsuszonym przez zimę i wiosennym wysiewie zdarza się, że niektóre partie nasion kiełkują dopiero w rok później bo spoczynek nasion nie został uprzednio wyeliminowany. Podobnie postępuje się z nasionami przechowywanymi przez dwie lub trzy zimy, chyba że ich spoczynek zlikwidowano przed przechowywaniem.
+Optymalna grubość przykrycia wynosi 2-3 cm. W Polsce zaleca się (przy orientacyjnej masie 1000 nasion równej 70 g) wysiew 3,25 kg skrzydlaków jaworu I klasy jakości na 1 ar przy siewie rzędowym lub taśmowym i 8-10 kg przy siewie rzutowym. Pozwala to, w zależności od sposobu siewu, na uzyskanie odpowiednio 10000 lub 30000 siewek I i II klasy jakości z 1 ara.
+Wysiew 160-300 skrzydlaków na l m2 sprzyja najbardziej uzyskaniu silnych sadzonek. W razie potrzeby zasiewy i wschody należy zabezpieczyć przed ptactwem i gryzoniami. Konieczne może się okazać prewencyjne zapobieganie zgorzeli siewek. Zacienianie jest wskazane aż do okresu ustabilizowania się wschodów.
+We Francji, w szkółkach Guemene-Penfao, w których siewki produkuje się w gruncie w ciągu roku lub dwu, przyjmuje się gęstość siewu zapewniającą skiełkowanie 40-60 nasion na 1 m2, przy zamiarze uzyskania 30-50 siewek pod koniec pierwszego roku. Przy siewie jaworu w szkółce Clairlieu w namiocie foliowym, w nawożone podłoże torfowe, zmierza się do uzyskania 80 siewek na 1 m2, co wymaga siewu średnio 160 skrzydlaków na tę powierzchnię (wydajność siewu 50%). W Polsce przyjmuje się, przy tej wydajności, wysiew 300 żywotnych nasion na 1 m2 pod folią, by pod koniec sezonu uzyskać 150 siewek na tej powierzchni.

k/klon-jawor-nasiona.txt · ostatnio zmienione: 2013/09/15 12:40 (edycja zewnętrzna)