Jesion wyniosły - Fraxinus excelsior L.

Najbardziej odpowiada mu klimat wilgotny terenów nizinnych i obszernych kompleksów leśnych, unika terenów stepowych, co związane jest z dużymi wymaganiami wilgotności. Jest on szeroko rozprzestrzeniony na terenach pogórza i dolin śródgórskich (Materiały ETH).

W młodym wieku znosi niewielkie ocienienie, jednak przy niedostatecznym oświetleniu traci szybko zdolność do dalszego normalnego rozwoju. W starszym wieku staje się światłożądny i nie toleruje nawet ocienienia bocznego. Jak idzie o wymagania świetlne, zbliżony jest do dębu szypułkowego i olszy czarnej.

Jesion nie jest wymagający pod względem ciepła, występuje bowiem daleko na północy i wschodzie oraz w górach. Nie jest jednak w pełni odporny na mrozy zimowe. W czasie ostrych zim pnie jesionów często pękają. Cierpi od przymrozków wiosennych i z tego powodu należy do najbardziej wrażliwych gatunków wśród naszych drzew (Włoczewski 1968).

Do dobrego wzrostu wymaga jesion dużo wilgoci w glebie i w powietrzu. W warunkach, w których zapotrzebowanie na wodę nie jest zaspokajane przez wody gruntowe, potrzebne mu są duże opady. Wymaga gleb wilgotnych, a nawet mokrych, ale z wodą przepływową; znosi krótkotrwałe zalewy. Stojące wody powierzchniowe nie są dla niego odpowiednie z powodu braku tlenu (Materiały ETH).

Analizując wzrost jesionu wyniosłego na siedliskach o bardzo korzystnych warunkach wilgotnościowych z płynącą wodą oraz na wapieniu, Münch i Dietrich (1925) sugerowali istnienie dwu ras edaficznych, określanych jako jesion „wodny” i „wapniowy”. Badania Weisera i Schönborna nie wykazały jednak różnic w cechach dziedzicznych wspomnianych „ras”, a więc nie potwierdziły istnienia ras edaficznych jesionu wyniosłego (Bonnemann, Röhrig 1972).

Odpowiadają mu gleby zasobne w składniki mineralne, głębokie, dobrze przewietrzone, próchniczne, gliniaste, a także margliste, wilgotne, również mokre, ale z wodą przepływową. Doskonałe warunki znajduje na madach i w otoczeniu źródeł. Unika gleb zakwaszonych i z wodą gruntową zastojową. Jesion, podobnie jak wiąz i jawor, należy do najbardziej wymagających gatunków drzew leśnych pod względem troficzności gleby i wilgotności. Jak idzie o wymagania troficzne, według niektórych źródeł jesion ustępuje brzostowi (Włoczewski 1968). Jesion rośnie z olszą czarną na zasobnych glebach bagiennych (torfowo-murszowych, gytiowo-murszastych), w lasach wilgotnych z dębem szypułkowym, wiązem polnym, brzostem, olszą czarną i jaworem, m.in na glebach brunatnych oglejonych i czarnych ziemiach.

Występuje też: w łęgach z topolą białą, wiązem polnym i szypułkowym, lipą i jaworem na glebach mułowo-murszowych, na madach, madach czarnoziemnych i brunatnych. Na Pogórzu Karpackim spotykany jest z jodłą, brzostem i wiązem polnym na glebach brunatnych opadowo-glejowych, powstałych z glin lub lessów. W górach rośnie z jodłą, jaworem, brzostem na glebach brunatnych oglejonych, wykształconych z piaskowców i łupków, często szkieletowych, a z olszą szarą na madach inicjalnych (Trampler i in. 1990).

Jesion nie tworzy litych drzewostanów, jest typowym gatunkiem drzewostanów mieszanych. Duże wymagania siedliskowe jesionu wyniosłego ograniczają zakres siedlisk, w których może on występować. Jako gatunek główny panujący lub współpanujący jesion występuje w olsie jesionowym, rzadziej w lesie wilgotnym i lesie łęgowym, a w Karpatach w lesie łęgowym górskim, zaś jako domieszka: w olsie i lesie wilgotnym, bardzo rzadko w lesie mieszanym wilgotnym (Kraina IV) i w lesie świeżym (Kraina VIII), a w Karpatach w wilgotnych wariantach lasu wyżynnego i górskiego (Trampler i in. 1990). Może także rosnąć jako gatunek domieszkowy na siedliskach lasu mieszanego bagiennego, lasu mieszanego wilgotnego i lasu mieszanego świeżego (Zaręba 1986).

Nie w pełni odporny na mróz. Należy do najbardziej wrażliwych na późne przymrozki gatunków drzew. Śnieg i szron stwarzają tylko niewielkie zagrożenie. Źle znosi długotrwałe zalewy. Jest bardzo wrażliwy na susze, wyjątek stanowi przypadek, gdy wzrasta na wapieniu. Silne szkody powoduje obniżenie poziomu wód gruntowych (usychanie wierzchołków). Pojedynczo rosnące lub gwałtownie odsłonięte drzewa w drzewostanie narażone są na zgorzel słoneczną (Materiały ETH, Włoczewski 1968).

Gatunek ten jest uważany za wrażliwy (grupa II) na działanie SO2 i HF i umiarkowanie wrażliwy na zasolenie. Biorąc pod uwagę cały kompleks czynników powodujących uszkodzenia, zaliczany jest do grupy gatunków słabo odpornych (Greszta 1987). „Zasady hodowli lasu” zalecają go jednak do upraw w rejonach zanieczyszczeń przemysłowych.

W pierwszych latach wzrost wolny, potem coraz szybszy i ustabilizowany (długo utrzymujący się). Według badań Būhlera (1918), w wieku 11 lat dorasta do wysokości 286 cm. W wieku 70-80 lat osiąga znaczną grubość (średnio około 30 cm) i wysokość (27-28 m). Jest to najlepszy wiek użytkowania. Żyje 300 i więcej lat, dorasta wówczas do wysokości około 40 m, a jego pierśnica osiąga 2 m (Materiały ETH). W Białowieskim Parku Narodowym, w lesie wilgotnym (grądzie niskim) najgrubsze jesiony uzyskują pierśnicę 130-200 cm, a wysokość 45 m (Zaręba 1986). Miąższość drzewostanu przedstawia się następująco (według Schwappacha) (Szymkiewicz 1971):

Jesion obsiewa się łatwo przez samosiew górny i bocznym, naloty jego nie wyrastają jednak często w podrosty, gdyż ulegają konkurencji chwastów. Odnowienie osiąga się stosując rębnię częściową pasową (w drzewostanach z przewagą jesionu), gniazdową częściową w drzewostanach jesionowo-dębowych i stopniową gniazdową udoskonaloną w wielopiętrowych drzewostanach mieszanych z przewagą jesionu i dębu (Bernadzki 1974). Duże niebezpieczeństwo dla wcześnie odsłoniętych odnowień stwarzają przymrozki. Należy również pamiętać, że odnowienia jesionu są bardzo narażone na szkody ze strony zwierzyny płowej oraz konkurencji roślinności silnie rozwiniętej pod ażurowymi koronami drzew macierzystych. Jesion odnawia się także wegetatywnie z odrośli pniowych i pniakowych, rzadziej korzeniowych.

Brak samosiewu wymaga stosowania odnowienia sztucznego. Siew nie jest stosowany, wiąże się to z dużym zagrożeniem siewek jesionu przez silnie zazwyczaj rozwiniętą pokrywę zielną i mróz. Gdy zabezpieczymy go przed wymienionymi czynnikami, wysiewamy 30-45 kg nasion na 1 ha. Do sadzenia używamy dwulatek, rzadziej jednolatek lub trzylatek. Okazy starsze niż jednolatki są zazwyczaj szkółkowane. Więźbę stosuje się na ogół 1,3 x 1,3 m do 1,6 x 1,6 m. Glebę przygotowujemy w talerze, 2-3-latki sadzimy w jamkę, jednolatki zaś w szparę.

W drzewostanach, w których jesion jest gatunkiem panującym (OlJ), stanowi on tło odnowienia, w które wprowadzamy inne gatunki. Jesion jest doskonałym gatunkiem w drzewostanach mieszanych. Osiąga w nich lepsze rezultaty produkcyjne niż w drzewostanach jednogatunkowych. Drewno najlepszej jakości uzyskuje się w drzewostanach mieszanych z klonem zwyczajnym, grabem, bukiem, przy czym jesion musi mieć możliwości swobodnego rozwoju korony (Materiały ETH, Pogrebnjak 1968). Jesion jako gatunek współpanujący wprowadzamy kępowo lub grupowo, wykorzystując najodpowiedniejsze dla niego mikrosiedliska. Domieszka jesionu na siedliskach lasu górskiego i olsu typowego wymaga także uwzględniania najkorzystniejszych warunków wodno-troficznych. Do mikrosiedlisk dostosowujemy w takich warunkach formę zmieszania, najczęściej są to skupienia odpowiadające pojedynczej lub grupowej formie zmieszania.

W ramach przebudowy należy jesion wprowadzać na eutroficzne siedliska świeże i wilgotne w miejsce olszy i graba. Zalecany jest także do uprawy plantacyjnej na gruntach porolnych i w lesie łęgowym (Zaręba 1986). Jesion doskonale nadaje się do zadrzewiania brzegów rzek i skarp strumyków. Jest on wyjątkowym gatunkiem drzewa, jego drewno nie może być bowiem zastąpione przez żaden gatunek europejski. Należy do gatunków szybko rosnących i wcześnie daje drewno użytkowe, które osiąga wysoką cenę. Z uwagi na nieprzeciętne właściwości techniczne drewna jesion jest zaliczany, obok wiązu i jawora, do tzw. szlachetnych drzew liściastych.